Këto imazhe botohen për herë të parë. Në një kohë kur Shqipëria po përjetonte një nga fazat e saj më të vështira, por edhe më frytdhënëse në kuadrin e ringritjes institucionale e përpjekjeve shtetformuese, Spitali i Kryqit të Kuq Amerikan në Tiranë dhe veprimtaria e vullnetarëve të tij, njihej e nderohej nga të gjithë shqiptarët…
***
Sot ka një “Spital Amerikan”, një francez e një gjerman, të cilët nuk e di nëse epiteti që mbajnë e cilësori që i shoqëron, shërben edhe si lidhje për të gjykuar apriori mbi origjinën e stafit të tyre e standardeve të shërbimit, përtej emrave që tingëllojnë shumë joshës.
Por dikur, ndoshta si pa u vënë re, e në një kohë kur Shqipëria po përjetonte një nga fazat e saj më të vështira, por edhe më frytdhënëse në kuadrin e ringritjes institucionale e përpjekjeve shtetformuese, duket se paskësh pasur një të tillë.
Të paktën kështu konsiderohej “Spitali i Kryqit të Kuq Amerikan” në Tiranë, në vitin 1920, menjëherë pas Luftës së Parë, i cili në ndryshim nga sot, në pjesën më të madhe përbëhej nga staf 100% amerikan, i cili nisi të plotësohej më pas edhe me infermierë shqiptarë.
Veprimtaria e Kryqit të Kuq Amerikan vijoi në fakt përgjatë gjithë viteve ’20-të të shekullit të shkuar thuajse në mbarë territorin e Shqipërisë e sidomos u shtri më shumë në rajonin e Tiranës, Elbasanit, Beratit, Korçës e Vlorës.
Ra në sy sidomos përkujdesja për fëmijët jetimë dhe lufta për zbutjen e varfërisë në një vend që sapo kishte dalë i dërrmuar nga një luftë shkatërrimtare, e cila kombinohej me aktivitete plotësuese, sikurse ishte ngritja e kampeve të hapura për fëmijët dhe mësimi falas i gjuhës angleze.
Primare në kushtet e Shqipërisë për anëtarët e tij, të cilët vinin në Shqipëri në më të shumtën e rasteve tërësisht mbi baza vullnetare, ishte higjenizimi apo edukimi e njohja e popullsisë me bazat e higjienës personale, çka solli me vete edhe investime ndoshta modeste, por të domosdoshme në kushtet e një vendi tejet të prapambetur.
Përballja me një mentalitet tërësisht të ndryshëm nga ai që ato kishin lënë pas në vendin e origjinës, apo në vende të tjera europiane ku kishin shërbyer, gjithsesi nuk i pengoi vullnetarët amerikanë të arrinin objektivat e tyre në masën më të madhe me mirëkuptimin dhe mirënjohjen e popullsisë vendase, e cila shihte tek ta, përkrahësin më të madh në përpjekjet e tyre për një kapërcim epokal në jetët e tyre dhe formësimin e pavarësisë reale të tyre, sipas normave e standardeve më të përparuara botërore.
Në disa raste, ata do të duhej të merrnin edhe leje të posaçme nga kleri muhamedan për të ushtruar veprimtarinë e tyre, siç ishte ajo në lidhje me vashat shqiptare që do të shërbenin si infermiere e ndihmës-infermiere, apo ( edhe pse duket e çuditshme) edhe në rastet kur një shqiptar muhamedan do të duhej të lihej në dorën e një dentisteje amerikane, e për këtë ky i fundit duhej të ishte “kompatibël” me normat fetare ( duke marrë bekimin apo miratimin e hoxhës së fshatit).
Në raste të tjera do të duhej të kapërcenin edhe ndonjë rezistencë keqkuptuese e dashakeqe, nga krerë e administratorë lokalë, apo dhe anëtarë të veçantë të klerit vendas, por sidoqoftë puna e tyre do të nderohej e shihej me mirënjohje nga shqiptarët, të cilët s’do të mungonin t’a ngrinin lart flamurin amerikan nëpër rrugët e ndërtesat e Shqipërisë, me po aq krenari sa edhe atë kombëtar.
Fotot që po paraqes bashkangjitur këtij artikulli, janë marrë prej arkivave të Librarisë ( dmth. Bibliotekës) së Kongresit Amerikan dhe tregojnë.