KULTURË

“Kalvari i grave në burgjet e komunizmit”, tregimi i parrëfyer i nënës së Prenkë Jakovës

17:00 - 20.02.18 Fatmira Nikolli
GSH APP Download on Apple Store Get it on Google Play

Në përkujtim të përvjetorit të rrëzimit të shtatores së Enver Hoxhës (20 shkurt 1991) parë si ngjarje historike që ndikoi në rënien e regjimit komunist në Shqipëri, Fondacioni Konrad Adenauer në bashkëpunim me Institutin e Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit organizojnë sot konferencën me titull: “JU FLET RADIO”.




Me ç’rast, promovohet kolana e botimeve të ISKK 2017 me praninë e autorëve dhe diskutohet mbi strategjitë e qasjeve mbi historinë dhe krimet e komunizmit të Instituteve dhe Shoqatave shtetërore dhe të shoqërisë civile. Mes librave që përurohen është edhe ai i Fatbardha Mulletit “Kalvari i grave në burgjet e komunizmit”.

Ajo shënon se statistikat, sado të thata e të ftohta, prapëseprapë diçka tregojnë. Në një vështrim janë edhe të egra; gati 10% e të ekzekutuarve në Shqipëri nga diktatura komuniste ishin gra (457).

Shton se përveç rastit të Marije Dedës nga qyteti i Shkodrës, që u vra me armë në dorë në përpjekje me forcat e Sigurimit, vetëm në Malësinë e Madhe u pushkatuan Katrina Nikë Bibaj, Lulë Mirash Prelë Dodaj, Mare Ali Bacaj, Mrikë Dedë Preka, si dhe Dila Bika e Vase Tomë Lleshi në Lezhë dhe File Mimani
e Hamide Vukaj në Pukë.

Gjithnjë në atë plan, nga 308 raste gjithsej, një pjesë ishin gra e vajza që humbën ekuilibrin mendor. U dënuan politikisht 7367 dhe u internuan 10792 gra e vajza. Fatbardha Mulleti, vëren se vetëm në rrugën e saj, përjetoi tragjeditë e familjes së Sadije Kazazit, Filat Kazazit, Ismete Kazazit, Fahrije Kazazit, Adile Kazazit, Budije e Vehbije Bushatit, Hatixhe Pipës, Fatime Vrionit, Hava Bacit, Zade Mukës (gjyshes), Rukije Bushatit, Hajrie Vrionit, Emine Gjyrezit, Xhemile Komit, Syme Mukës, Fetije Vuçiternit, Marjeta Serreqit etj., të cilat unë i njohu personalisht dhe që, në shumicën e rasteve, vetëm se përvijohen në këtë botim. Ishin zonja të vërteta, që nevoja i bëri të kthehen në zot shtëpie.

Shkëpusim nga libri, historinë e familjes së nipit të Isa Boletinit dhe atë të nënës së Prenkë Jakovës.

ROZË JAKOVA
Kur u martua, gjëja më e çmueshme në pajën e saj ishte një flamur kombëtar, që sapo e kishte qëndisur. Një kujtim i bukur për të ishte edhe prania, si kumbarë martese, e patriotëve të njohur Hil Mosi e Kel Marubi. Në kujtesën e saj, nuk do të vononte që të fiksoheshin edhe ngjarje të tjera, si qëndresa e armatosur popullore kundër serbo-malazezëve më 1912-13 dhe 1920, ku mori pjesë edhe i shoqi, Kola.

Me këtë frymë patriotike i rriti ajo djemtë e saj. I biri, Ndoci iu bashkua shokëve, tashmë në qëndresën
antifashiste. I udhëhequr prej flamurit kuq e zi që ai mbante në dorë, me 28 Nëntor 1941, populli i Shkodrës demonstroi rrugëve të Shkodrës.

Nënë Roza ishte krenare për këtë akt trimërie të të birit dhe nuk u tremb kur ia arrestuan, sepse ai ishte i vendosur në rrugën që kishte zgjedhë: eksponent i rëndësishëm i Ballit Kombëtar dhe kundërshtar deri në vdekje i komunizmit, që kishte filluar me u përhapë në Shqipëri.

Këta të fundit nuk ia kishin harruar veprimtarinë dhe, me të marrë pushtetin, kërkuan ta arrestojnë. Në
këto rrethana ai doli në mal. Atë e kishte thirrur kështu Nëna Shqipëri, që sipas shprehjes së Dom Ndre Zadejës, ishte nënë përmbi nënë.

Nënë Roza (1895 – 1981), që sapo kishte mbushë të 50-tat, me atë guxim e vendosmëni që e karakterizonte, i dha porosi: “Lufta nuk don kori”.

Ishte këshilla e fundit për të, sepse nuk do të takoheshin ma. Djemtë e tjerë, Dedën e Çeskun ia futën në burg, kurse atë dhe djalin tjetër, Prenkën i internuan. Mbas një viti i erdhi lajmi, se ai nuk ishte koritë, por, si burrat kishte ra në përleshje me komunistët.

Ditën e mbante veten, nuk jepej. Dhe djemtë çuditeshin me kurajën që kishte. Mandej vinte nata e ajo ishte për dhimbjen e saj. Një ditë i shkoi për vizitë një shoqe, djali i së cilës kishte vdekur në një aksident automobilistik, e në bisedë, filloi të qante.

“Ti, – i dha zemër nëna Roza, – të paktën e di se ku e ka varrin djali yt. Po unë?” dhe instinktivisht ktheu kryet nga Mali i Cukalit, ku preheshin eshtrat e të birit.

Edhe në momente gëzimi mbante seriozitet. “Më duket sikur Ndoci”, – thoshte ajo, – “më ven dorën
këtu te qafa e më thotë: “Nanë, mos më harro”. Nuk e harroi nëna, jo!

Nuk e harruan shokët, e mbarë Shkodra e kujtonte. Ky ishte ngushëllimi ma i madh për të. Tek shokët
e tij, që i shkonin për vizitë a i takonte rrugës, i dukej se kishte të birin përpara, varrhumburin…

Nënë Roza jetoi gjatë, që të shihte edhe hidhërime të tjera. Vdekjet e parakohshme të djemve, Prenkës e Dedës, artistë të shquar që të dy, njëri në muzikë e tjetri në lëmin e fotografisë, e ngurtësuan edhe më shumë. Tre djem, në kohën ma të bukur, nuk ishin ma pranë saj. Çdo ditë që shkonte, e ndjente mungesën e tyre. Çdo ditë e ma tepër, derisa vdiq, duke marrë me vete nderimet e një qyteti.

ADILE BOLETINI
Adilja ka lindur në Shkodër, në vitin 1907, në një familje intelektualësh, në shtëpinë ku sot është parku
“Luigj Gurakuqi” (tek sheshi Hasan Riza Pasha). Babai i saj, Hasan, ka qenë patriot, ka marrë pjesë në
mbrojtjen e trojeve shqiptare të Ulqinit, Grudës, Koplikut, etj.

Familja Bekteshi përbëhej nga katër vajza: Adilja, Miniria, Nasibia, Fahria dhe dy vëllezërit Teufik dhe
Salaudin. Adilja ka mbaruar shkollën e mesme të murgeshave, në qytetin e lindjes, vazhdoi një vit specializim në Itali për punët e dorës.

Zotëronte katër gjuhë të huaja: turqisht, italisht, gjermanisht dhe serbokroatisht. U martua me zotin
Adem Boletini (nga Kosova, djali i heroit Isa Boletini.) Ishin një familje e lumtur, kishin dy djem: Isa
dhe Enis, por gëzimi u ndërpre me 2 nëntor 1943, ku me atentat u vra Adem Boletini.

Por ç’ndodhi me këtë familje pas 28 nëntorit 1944?

Adilen e arrestuan në fillimin e vitit 1945, e mbajtën në burg, për çështjen e Kosovës. E liruan pas pesë muajsh pa i bërë gjyq. Për herën e dytë, Sigurimi i shtetit e arrestoi në shtator 1946, si organizatore e lëvizjes së Postribës. E kanë torturuar duke e lidhur të varur nga krahët, në birucat e Sigurimit të
shtetit dhe torturuesit e saj kanë qenë: Zoi Themeli, Qazim Kapisyzi dhe Dulaq Lekiqi. Është torturuar
në mënyrën më çnjerëzore, duke e futur në ujë të ftohtë me orë dhe ditë të tëra. Ajo tregonte se në kohën e torturave (që vazhdonin ditë e natë pa ndërprerje), një ushtar nga Kavaja, me emrin Bajram në turnin e tij, gjatë natës, ia zgjidhte duart dhe në mëngjes, përpara se të dorëzonte punën, ia lidhte përsëri.

Me gjithë torturat që i bënë, ajo s’tregoi për asnjë takim apo vendstrehim të Jup Kazazit (ideatorit të
lëvizjes së Postribës). Organizimi i burgimit dhe i torturimit të saj, ishte me porosi të sllavo-komunistëve.

Ata donin ta mbanin versionin e vrasjes së Adem Boletinit si të rastësishëm, ndërsa ajo ishte bërë me
porosi të serbëve, gjë të cilën e ka deklaruar dhe vetë atentatori Vasil Shanto. Gjatë kohës së burgut dhe në punën e detyruar në artizanat, shumë familje komunistësh, i bënin presion psikologjik. Opari, një
sigurims, i tha: – Shumë burra kam arritur me i përkulë, por ty nuk arrita të të gjunjëzoj. Je me të vërtetë e reja e Isa Boletinit. Por ajo u përgjigj: Jam dhe gruaja e Adem Boletinit. Kur një hetues i tha të bënte një kërkesë për falje dënimi, Adilia iu përgjigj: -Nuk kërkoj mëshirë nga ju!

Në burgun e madh, në dhomën e grave politike, që i quanin “armike të popullit, Adilia i kaloi vitet e dënimit me shoqe si: Agime Pipa, Terezina Pali, Vitore Kuka, Drita Kosturi, Liza Pali, Bedrije Ashikja, Bardha Krosaj, Marije Frisku, Gjyste Lazri. U lirua pasi plotësoi të pesë vitet e dënimit.

Mbas daljes nga burgu, e internuan në Kavajë. Me ndërhyrjen e profesor Dr. Selaudin Bekteshit, një
mjek shumë i zoti (i njohur në Shqipëri e në botë), në veçanti në pediatri, iu anullua internimi.

Në familjen e këtij “vllau të mrekullueshëm”, Adilja dhe dy fëmijët e saj gjetën strehim, dashuri dhe ngrohtësi. Po si ishte në këtë periudhë jeta në familjen Bekteshi? Vëllai i madh Teofik Bekteshi, i dënuar politik me 5 vjet burg.

Motrat: Minirja – ish-gruaja e z. Maliq Bushati (ish- ministër në qeverinë e Ahmet Zogut, u pushkatua)
s’pati fëmijë.

Nasibe Kazazi – gruaja e nacionalistit Jup Kazazi, i vetëvrarë për të mos iu dorëzuar komunistëve, kur e rrethuan, në shtëpinë e dajës së tij – Rifat Kopliku. Kishte djalë e vajzë.

Fahrija – gruaja e Qazim Ulqinakut, atdhetar e tregtar, i internuar në Kate të Vlorës. Kishte një djalë. Në familjen e nderuar të Profesor Dr. Selaudin Bekteshit jetuan, u rritën dhe u shkolluan shumë nipër e mbesa. Lufta për jetën (mbas burgut) ishte një luftë e përditshme, me probleme se fëmijët punonin në vende të largëta. Por vatra e ngrohtë e Bekteshëve i mëkoi shumë dashuri, që ishte më se e nevojshme për të përballuar luftën e klasës, që ishte motoja e regjimit të diktaturës komuniste.

Zonja Adile mbylli sytë nga kjo botë plot vuajtje në vitin 1976. Me ardhjen e demokracisë, Adilja u
vlerësua nga Kuvendi Popullor dhe Presidenti i Shqipërisë, në vitin 1993 u dekorua me medaljen për
veprimtari patriotike dhe në luftën kundër komunizmit së bashku me burrin e saj Adem Boletini (pas
vdekjes). Ndërsa në Kosovë, në Mitrovicë një rrugë mban emrin Adile dhe Adem Boletini.


Shfaq Komentet (0)

Shkruaj nje koment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

* *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.