Nga ARQILE TETA – Çështja e shqiptimit drejtë i emrave dhe sidomos i mbiemrave të polakëve (veçanërisht të personaliteteve të shkencës, letërsisë, politikës, artit, muzikës, sportit etj.) i vë në vështirësi e sëkëlldi shqiptarët që nuk e njohin polonishten. Kjo ndodh shpesh me emrat e mbiemrat e autorëve të librave që përkthehen, të sportistëve, sidomos të futbollistëve, që luajnë në skuadra të ndryshme kur komentohen nga folësit tanë në televizion, të politikanëve nga spikerat televiziv e radiofonik etj. Dikur, disa nga diplomatët tanë nuk dinin si shqiptohej mbiemri i politologut të mirënjohur në Botë me origjinë polake Zbignjev Bzhezhiñski (Zbigniew Brzeziñski), këshilltar i afërt për sigurinë kombëtare i presidentit Xh. Karter dhe më vonë i presidentit Xh. Bush të SHBA-s, i cili ishte një nga të parët që formuloi tezën mbi shpërbërjen e sistemit komunist. Shumë prej tyre ia shqiptonin mbiemrin “Bër-ze-zinski” disa të tjerë “Bze-zinski” dhe deformime të tjera fare të largëta me origjinalin. Një lexues e ka të vështirë t’i thotë një shoku apo kolegu se “kam lexuar me ëndje librin për Frederik Shopen-in të autorit Anton Grudzhinjskit, në qoftë se nuk do të ishte shkruar shqip nga përkthyesi mbiemri origjinal i autorit Anton Grudziñski.
Pse paraqitet kjo vështirësi? Mendoj nga që polonishtja është e largët dhe aspak e ngjashme në shkrim, në shqiptim por dhe në pjesën më të madhe të leksikut me gjuhët e tjera sllave të Lindjes, të Jugut (Ballkanit) dhe të Perëndimit (çekisht, sllovakisht). Alfabeti i polonishtes është ai latin por i zgjeruar me shkronja njëshe dhe dyshe deri në 39 me tingujt përkatës. Ajo është si të thuash një gjuhë fëshfëritëse- fërshëllyese (shçipjajonce – i thonë vetë polakët), sepse në strukturën e fjalëve të saj hasen shpesh shkronjat s, sh, c, ç, shç, z, zh dhe æ (si q jonë në dialektin gegërisht), apo œ (si sh te fjala shije), etj.
Norma e gjuhës sonë letrare (standarti) kërkon që emrat e mbiemrat e huaj të shkruhen e të shqiptohen në bazë të parimit fonetik. Kështu p. sh. ne e shkruajmë dhe e lexojmë Shekspir (dhe nuk e shkruajmë si në origjinal Shakespeare), ose e shkruajmë dhe e lexojmë Njuton (dhe jo Newton), ose emrin e artistit të madh të muzikës Frederik Shopen nuk e shkruajmë dhe nuk e lexojmë si në origjinal Fryderyk Chopin. Mund të renditim dhe shumë shembuj të tjerë.
Ish ambasadori i Republikës së Polonisë në vendin tonë Zoti Marek Jezhiorski (M. Jeziorski), njohës shumë i mirë i gjuhës shqipe, e zbatonte me rigorozitet këtë rregull. Në vitin 2013, në hyrjen e botimit “Almanaku i letërsisë polake në shqip” ai shkruante emrat e mbiemrat e shkrimtarëve polakë (disa prej tyre nobelistë) sipas shqiptimit shqip. Aty ai ka shkruar p.sh. Visllava Shimborska (dhe jo Wis³awa Szymborska), Çesllav Millosh (dhe jo Czes³aw Mi³osz), Andzhej Stashjuk (dhe jo Andrzej Stasiuk), Rishard Kapushçinjski (dhe jo Ryszard Kapuœciñski), etj.
Mendoj se më e drejtë dhe lehtësuese për lexuesit e dëgjuesit tanë, më praktike dhe shkencore, që nuk sjell asnjë ngatërresë e pështjellim është që përkthyesit shqiptarë të letërsisë polake si dhe në përgjithësi përkthyesit e polonishtes të botimeve të ndryshme ku spikatin emra e mbiemra shkencëtarësh, artistësh, politikanësh, gazetarësh, sportistësh polakë, që kanë shkronja që nuk i ka gjuha jonë si: ¹, ê, æ, ó, y, ³, œ, Ÿ, ¿, dz, dŸ, d¿, cz, sz, rz e të tjera bashkëtingëllore që i ndjek zanorja i, të shkruhen së pari të shqiptuara shqip me alfabetin tonë, i cili fatmirësisht i mbulon të gjithë këta tinguj të shkronjave polonisht (kështu lexuesi do t’i lexojë e shqiptojë drejtë) dhe në kllapa me domosdo të shkruhen në gjuhën polonisht (si në origjinal). Në gjuhën tonë mbiemri duhet të pajiset dhe me mbaresën e rasave të lakimit pas një vize të vogël, p. sh. “Mbrëmë lexova Henrik Shjenkjeviç-in (Henryk Sienkiewicz)”. Shkrimi origjinal shërben dhe për kërkimin në Gugëll (Google).
Gazetarët, folësit televiziv, komentatorët sportivë dhe të tjerë që puna u nxjerr mbi tryezë, emra e mbiemra polakë, për t’i shqiptuar drejtë e pa gabim, për të mos shkaktuar ilaritet me leximet e ligjëratat e tyre, mirë është paraprakisht t’i drejtohen përkthyesve të polonishtes ose fjalorit polonisht shqip, që përmban dhe shqiptimin e çdo shkronje të alfabetit të polonishtes, të shkruar me shkronjat tona, që prodhojnë tingullin origjinal.