MILOSAO

Georges Simenon, të shkruarit është prirje e pakënaqësisë… dhe jo profesion

14:30 - 16.09.18 Gazeta Shqiptare
GSH APP Download on Apple Store Get it on Google Play

Nga Carvel Collins




SKENA: Studioja e Z. Simenon në shtëpinë e tij të bardhë disi të hallakatur në një zgrip të Lakeville, Connecticut, fill pas drekës në një ditë janari plot diell të shkëlqyeshëm. Dhoma reflekton pak a shumë pronarin e saj: E gëzueshme, praktike, mikpritëse, por krejtësisht e kontrolluar. Në raftet e tij gjenden librat e ligjit dhe mjekësisë, dy fusha në të cilën ai është ushtruar si një ekspert të vërtetë; doracakët e telefonit nga shumë pjesë të botës prej të cilave ai niset në emërimin e karaktereve të tij; harta e një qyteti ku ai sapo është vendosur për romanin e tij të dyzetë e nëntë me personazhin e vet Maigret; dhe kalendari në të cilin ai ka shënuar me një X, fiksuar me një shkumës të rëndë- ditët që kaloi duke shkruar Maigret-një ditë për një kapitull-dhe tre ditë për ta rishikuar atë, një punë të cilën ai e ka ndërprerë dashamirësisht vetëm për këtë intervistë.
Në zyrën fqinje, duke parë se asgjë nuk ishte rregulluar ende në mënyrë e duhur për bashkëshortin e saj dhe intervistuesin, Madamë Simenon shmanget. Ajo e ka kthyer kujdesin e saj në punët e biznesit të shkrimtarit, romanet e të cilit dalin gati gjashtë në vit dhe kontratat e të cilit për libra, adaptime dhe përkthime janë njëkohësisht në më shumë se njëzetë gjuhë të ndryshme.
Me një kortezi të madhe dhe me një zë të pasur, që u jep deklaratave të tij kuptimin përtej rendit të zakonshëm, Z. Simenon e vazhdon diskutimin e filluar qysh në dhomën e ngrënies.

Simenon: Vetëm një copëz këshille e përgjithshme, që është dhënë nga një shkrimtar, ka qenë gjithmonë e përdorshme për mua. Këtë e pata nga Colette. Isha duke shkruar tregime të shkurtra për La Matin dhe Colette ishte atje redaktorja e letërsisë, në atë kohë. Kujtoj se i dhashë dy tregime të shkurtra dhe ajo mi ktheu, kështu që u përpoqa sërish dhe sërish. Përfundimisht, ajo më tha “Shiko janë shumë letrare, gjithmonë e më shumë letrare”. Ndaj e vazhdova për gjithë kohën këshillën e saj. Kjo është ajo që bëj kur shkruaj, puna kryesore kur dua të rishkruaj.

Çfarë doni të më thoni me “shumë letrare”? Çfarë prisni aty, ndoshta përcaktime të vërteta në morfologji?
“Mbiemra, ndajfolje dhe çdo fjalë, e cila do ishte atje vetëm për të krijuar një efekt tjetër. Çdo fjali, e cila është atje, por vetëm për një fjali. Ju e dini, që keni një fjali të mrekullueshme-të prerë. Në çdo kohë, unë gjej një të tillë në ndonjë nga romanet e mia që është bërë për t’u prerë”.

Është kjo natyra e pjesës më të madhe të rishikimeve tuaja?
“Pothuajse e gjitha vjen nga ky proces”.

Nuk është thjesht një rishikim i modelit të fabulës?
“Oh, unë s’pres kurrë ndonjë gjë të këtij lloji. Ngandonjëherë, kam ndryshuar thjesht emrat ndërsa shkruaj: një grua do të jetë Helen në kapitullin e parë dhe Charlotte në të dytin, ju e dini më mirë këtë; kështu që në rishikimin tjetër- e kam sqaruar drejt deri në fund. Dhe, pastaj, prerje, prerje dhe prerje…”.

A ka në këtë proces ndonjë gjë tjetër, që ju mund t’ua thoni shkrimtarëve fillestarë?
“Të shkruarit është konsideruar si një profesion, por unë s’mendoj se është thjesht një profesion. Mendoj se çdokush që nuk ka nevojë të jetë shkrimtar, apo që mendon se mund të bëj diçka tjetër, atëherë duhet të bëj diçka tjetër. Të shkruarit s’është një profesion por thjesht prirje e pakënaqësisë. Nuk mendoj se një artist mund të jetë ndonjëherë i gëzuar”.

Pse?
“Sepse, fillimisht, mendoj se nëse një njeri ka nxitjen që të jetë artist, kjo ndodh thjesht sepse ai ka nevojë të gjejë vetveten. Çdo shkrimtar përpiqet të gjejë vetveten përmes karaktereve të tij, apo përmes të gjitha shkrimeve të tij”.

Ai shkruan për vetveten?
“Po. Sigurisht”.

A jeni i ndërgjegjshëm se do të ketë lexues për romanin tuaj?
“E di se ka shumë njerëz që kanë pak a shumë të njëjtat probleme që kam unë, me pak a shumë atë intensitet dhe që do jenë të lumtur të lexojnë librin, kjo për të mundur të gjejnë përgjigje-kuptohet nëse përgjigja mundësisht mund të gjendet aty”.

Edhe kur autori nuk mund të gjejë përgjigjen që duan lexuesit sepse autori është me plot kuptimin i hallakatur tek ajo!?
“Kjo është. Sigurisht. Nuk kujtoj nëse të kam folur ndonjëherë për një ndjenjë që më ka shoqëruar për shumë vjet. Pasi shoqëria është sot pa një religjion të fortë, pa një hierarki të saktë të klasave shoqërore, kurse njerëzit janë të frikësuar nga organizatat e mëdha- në të cilat ata janë thjeshtë një pjesëz e vogël, ku për ta leximi i romaneve të vërteta është pak si të parët përmes vrimës së çelësit, ku kjo bëhet për të mësuar se çfarë është duke bërë fqinji dhe çfarë po mendon ai-ndaj them: A ka ai të njëjtën kompleks inferioriteti, të njëjtat vese, të njëjtat tundime? Kjo është ajo se çfarë duan ata në punën e artit. Mendoj se shumë njerëz sot janë të pasigurt dhe janë krejt në kërkim të vetvetes.
Ka tani kaq pak punë në letërsi për sa i përket mënyrës sesi shkruante në kohën e tij Anatole France- për shembull- A e dini që- Ai ishte shumë i qetë dhe elegant dhe njëkohësisht i bindur. Nga ana tjetër, ajo që duan njerëzit sot ka të bëjë më shumë me librat kompleks, që përpiqen të shkojnë drejt çdo skute të natyrës humane. A e kuptoni se çfarë dua të them me këtë?”

Mendoj se po. Ju doni të thoni se kjo nuk ndodh sepse sot ne mendojmë se dimë më shumë rreth psikologjisë edhe sepse gjithnjë e më shumë lexues kanë nevojë për këtë lloj fabule?
“Po. Një njeri i zakonshëm që ka mbushur të pesëdhjetat-ka shumë probleme sot, të cilat ne nuk i dimë. Pesëdhjetë vjet të shkuara ai i kishte përgjigjet. Ndoshta s’kishte më shumë se sot”.

Një vit të shkuar apo pak kohë më parë, juve dhe unë kemi dëgjuar një kritik që pyeste se romani sot i është kthyer një lloji të shkruar në shekullin e nëntëmbëdhjetë.
“Është e pamundur dhe mendoj se është komplet e pamundur. Sepse ne jetojmë në një kohë, kur shkrimtarët nuk kanë gjithmonë barriera rreth tyre, ata mund të përpiqen që të paraqesin karakteret me shprehjen më të plotë, që u vjen. Ju mund të tregoni dashuri në një histori shumë të këndshme apo dhjetë muajt e parë të dy të dashurve, ashtu si bëhej në letërsinë e kohës së shkuar. Por pastaj, juve do të keni një lloj tjetër historie: ata fillojnë e mërziten; kjo ishte në letërsinë e fundit të shekullit të shkuar. Dhe atëherë, nëse do jeni i lirë të shkoni më tej, njeriu është pesëdhjetë dhe përpiqet të ketë një jetë tjetër, gruaja bëhet më xheloze dhe ju tashmë keni edhe fëmijët që janë të përzierë në këtë histori; kjo është historia e tretë. Neve jemi në historinë e tretë tani. Nuk mund t’i ndalim kur martohen, nuk mund t’i ndalojmë kur ata fillojnë e shqetësohen, ngaqë ne po shkojmë drejt fundit”.

Në lidhje me këtë, unë shpesh dëgjoj njerëz që pyesin rreth dhunës në fikshënin modern. Jam i gjithi për të, por do doja t’ju pyesja pse shkruani për të.
“Neve jemi mësuar t’i shikojmë njerëzit të drejtuar drejt limiteve të tyre”.

Dhe dhuna është e shoqëruar me këtë?
“Pak a shumë. Ne nuk mendojmë më gjatë për një njeri nga pikëpamja e asaj që bëjnë disa filozofë; sepse për një kohë të gjatë njeriu ka qenë gjithmonë i vëzhguar nga pikëpamja se kishte një Zot dhe se njeriu ishte mbreti i krijimit. Ne nuk mendojmë më aq shumë në kohën tonë se njeriu është vërtetë mbreti i krijimit. Ne shikojmë njerëz gati ballë-për-ballë. Disa lexues ende do t’u pëlqente që të lexonin shumë romane, libra që u kanë dhënë atyre një pamje komforte të humanizmit. Nuk mund të bëhet më mirë”.

Atëherë nëse lexuesit, ju interesojnë, kjo ndodh thjesht sepse ata duan një roman për t’i provuar shqetësimet e tyre? Roli juaj është për të parë gjithmonë tek vetvetja-
“Kjo është. Por s’është thjesht një çështje e vëzhgimit së artistit brenda vetes por gjithashtu edhe e këqyrjes drejt të tjerëve, vetëm se me eksperiencën që ai ka nga vetja. Ai shkruan me simpati sepse ndjen se njerëzit e tjerë po e pëlqejnë atë”.

Nëse nuk do të kishte lexues do të shkruanit ende?
“Sigurisht. Kur fillova të shkruaj, s’e kisha idenë që librat e mi do të shiteshin. Më qartësisht, kur fillova të shkruaj bëja pjesën komerciale-histori për revista dhe gjëra të atij lloji-që të fitoja jetesën time, por s’e quaja atë të shkruar. Por për veten time, për çdo mbrëmje, unë bëja disa shkrime pa ndonjë ide se ato do të botoheshin ndonjëherë”.

Ju ndoshta keni pasur aq shumë eksperiencë sa çdokush tjetër në botë për të bërë atë që ju e keni quajtur shkrim komercial. Cila është diferenca ndërmjet tij dhe asaj që është jo-komerciale?
“E quaj ‘Komerciale’ çdo punë, jo vetëm në letërsi por edhe në muzikë dhe pikturë dhe skulpturë-çdo art-atë që është bërë për njëfarë publiku ose për një lloj të vërtetë të publikut ose për ndonjë koleksion të veçantë. Natyrisht, në shkrimin komercial ka nivele të ndryshme. Ju mund të keni gjërat që janë shumë të lira dhe disa shumë të mira. Librat e muajit, për shembull, janë shkrime komerciale; por disa prej tyre janë bërë në fakt gati në mënyrë perfekte, dhe ngjajnë me punë të vërteta arti. Jo komplet, por gati. Dhe në të njëjtën gjë por me copa të vërteta revistash; disa prej tyre janë krejt të mrekullueshme. Por shumë rrallë mund të jenë punë arti, sepse një punë arti nuk mund të bëhet për qëllimin e kënaqësisë thjesht të një grupi të vërtetë lexuesish”.

Përktheu Ben Andoni


Shfaq Komentet (0)

Shkruaj nje koment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

* *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.