BEJLURÇINA IM

Faruk Myrtaj – Mbaruam tharjen e kënetës, si rrallë më parë po gëzohesha për punën fizike që kisha bërë, por e ndjeva lagështirën e ujërave thellë në eshtrat. Nuk po ecja dot lirshëm por, edhe kjo për herë të parë, sikur po më gëzonte pamundësia për të ecur.

Pikërisht pas kësaj ndodhi diçka që kurrë s’do ta harroja. Më nxorën nga spitali i të burgosurve me një karrocë të fisme, siç isha përpjekur të mbahesha edhe vetë, deri aty nga fundi i Luftës. Më kthyen në një qeli tjetër. S’po guxoja dot ta quaja qeli. Në atë hapësirë sado të vogël kishin vendosur një radio dhe një raft librash, ku binin në sy disa fjalorë të gjuhës së huaj për shkak të cilës isha dënuar. Mund të vështrohej si qelë murgu e shumta, por kurrë si ajo skuta e errët e mëparshme, nga ku më kishin marrë kokë e këmbë për t’u përmendur në spital. Mbase nga që po e merrja veten fizikisht, në këtë hapësirë po ndjehesha si qenie me fat të kthyer. Edhe pse ai, Gjeta, gardiani, ishte atje, te porta…
Vite më parë, më ndaluan diku pas mesnate, teksa prisja një bukuroshe që s’do më shfaqej kurrë më. Për disa ditë më mbyllën në bodrumin e një kështjelle në Jug, ku dëgjoheshin dallgët e detit të botës së madhe që e rrihnin nga jashtë, si për t’u ankuar për mbylljen time aty. Më pas, më nisën mes qindra të tjerëve për tharjen e kënetës më të madhe në vend. Gjatë tërë kohës, bluaja në mokrat e mendjes për të kuptuar atë që kishte ndodhur, atë që mund të mos ndodhte nëse do kisha dëgjuar atëbotë ca miq të sërës sime që më kishin paralajmëruar se ca si shumë shoqërohesha me të huajt. Po si mund të bëja përkthyesin pa qenë me të huaj, pyesja unë, deri atë ditë kur më ndaluan edhe të përktheja. Kjo më trishtoi edhe më shumë, por së paku ishte logjike, kishte kuptim. Duke ma ndaluar përkthimin, s’kisha pse i takoja të huajt. Si për të më shpëtuar nga mëkati, apo për të më shpëtuar nga bashkëpunimi me ta, të huajt nuk u panë më në qytet. Dilja sërish në rrugë, për qejfin tim; orët e vona më kishin ngelur ydhër që nga djalëria ime, por as kjo nuk vazhdoi gjatë: më ndaluan, sërish prej gjuhës së huaj, që ishte gjuhë e atyre që ikën, domethënë, e armiqve…

Si për të më rikthyer në kujtesën e kohës, si përdorues i po kësaj gjuhe, fjalorët e së cilës ma rrëmbyen syrin nga rafti i qelës ku më transferuan pas spitalit, më nxorën edhe prej andej. Mbase isha i vetmi i burgosur në këtë dynja që lirohesha me detyrimin të përktheja. Jam po aq i vërtetë kur them se as që e kisha pritur këtë ftesë. Jo thjesht ngaqë asnjëherë s’pres të më ndodhnin gjëra që vijnë lehtë, ngaqë i dua, nga që i shpresoj apo ëndërroj për to. Jo! Nuk e besova që pikërisht mua të më besohej, më çuditshëm akoma, të isha i detyruar të përktheja librat më të rëndësishëm të kësaj kohe. Mbase jo rastësisht, do përktheja pikërisht ata libra që u gjendën në qelinë time të re. M’u bë lehtësisht e qartë: edhe nëse nuk i pëlqeja këto libra, edhe nëse s’bija në një mendje me çfarë shkruhej në to, edhe nëse s’ishin librat që do pëlqeja t’i përktheja, sigurisht do t’i sillja në atë gjuhë që, po aq çuditërisht, më avitej herë si bekim e herë si mallkim, thjesht pse kishte ndodhur ta mësoja si gjuhë fëmijërie dhe hovesh djaloshare…

Nuk m’u desh kohë ta mendojë ofertën. Ata duket e dinin, që s’kisha zgjedhje tjetër, veç të thosha ‘po’. Madje, ta filloja menjëherë punën. Nuk isha aq i marrë sa ta refuzoja këtë “liri me kusht”, lirinë me kondicionel, si këmbim i vetmisë së të burgosurit me mbylljen e përkthyesit. Le ta harroja ç’kishte ndodhur, aq më pak që kishte ndodhur për shkak të gjuhës së huaj, përderisa mund t’i kthehesha dhe t’i gëzohesha sërish po kësaj gjuhe. Po, u thashë, domethënë, librat që duhen përkthyer më pëlqejnë, gjithnjë më kanë pëlqyer. Mbase vërtet më besuan ç’u thashë, mbase e merrnin me mend sesi do tingëllonin, si do lexoheshin ato, të shkruara në gjuhën e huaj, përmes ndërmjetësimit tim. Mbase i besuan edhe etjes sime për t’iu gëzuar lirisë, lirisë me çdo kusht.
Nuk nënshkruam ndonjë kontratë. Ata nuk e zunë n’goje. Unë, thjesht e shkova ndërmend, si rravgim të ca realiteteve që duheshin fshirë edhe nga kujtesa. “Ç’kontratë o njeri, i thashë vetes. Me shkresa, ti je ende atje brenda. Për ty, mjaft që s’je në burg.”

Sa për kronikë, lirimi im kishte ndodhur edhe më thjesht se izolimi. Nuk kisha kryer as gjysmën e dënimit, por po më nxirrnin. Nuk më shpallën të pafajshëm, asnjë dekret faljeje nuk më përfshiu. Këtu s’ka ministri drejtësie, avokatët s’janë banorë të këtij vendi, s’erdhi ndonjë prokuror të më kumtonte fakte a prova të reja, që do të mund të rihapnin kërkesën për pafajësinë time. Asgjë nga këto. Gardiani, fytyrën e të cilit e shihja përditë, qe e vetmja pamje nga jashtë burgut; ai që më shoqëronte tri herë në ditë deri në banjë dhe kthim, ai që më sillte ushqimin si gjithë armiqve të tjerë; Gjeta pra, që betohej se “po t’ia linin atij në dorë, do t’i mbyste tërë armiqtë e këtij populli të vuajtur e fukara, pra edhe mua që kisha mësuar gjuhë të huaja armike. Ky Gjetë hapi portën prej shufrash hekuri ndryshkur nga lagështia dhe, si të bënte të parën e të fundit shaka me mua, filloi të më bërtiste e të më klithte:

“Akoma s’ke dalë, ti maskara?! Dil po të them! Dhe lutju Zotit tënd që shefat s’më lanë të të mbaja këtu, deri sa ta harroje deri në shkronjën e fundit atë gjuhën e huaj që thonë e ditke aq mirë sa… Dil të thashë! Tani! Në shkresat e qeverisë s’figuron që je këtu, s’paska fare dosje për ty. Të kanë harruar sapo të kanë sjellë këtu brenda, qysh ditën kur ikën të huajt. Vetëm unë e ditkam që ti je gjallë… Ik, dhe mos i thuaj kujt se ke qenë në burg, more vesh?”
Mbeta pa gojë. Më shkoi ndërmend ta përqafoja Gjetën, por ia pashë sytë të rreptë, hodha ca hapa në drejtimin që ai shënjoi, me ato duart si panxha arushe. Atje jashtë, përtej portës së rëndë të burgut, m’u prenë këmbët. Ktheva edhe një herë kryet pas. Gjeta s’dukej më. Nisa të besoj se s’kishte punë me mua, së paku hë për hë. U ula diku në një gur të ngritur.

Tashmë, isha edhe më i pasigurt nëse vërtet, tri net më parë, një bukuroshe më ishte shfaqur në ëndërr. Në atë ëndërr, qelia ime kishte pamjen e një zgavre shkëmbore në ranishtën anëdeti. Vasha që m’u shfaq kishte trup të hajthmë e sy të ujshëm. E adhurova në çast, si bukuroshet e salloneve dikur. Gjithnjë kisha fluturuar pas veshjeve të tejdukshme, ashtu i kundroja, edhe kur ishin të veshura verbër. Unë njihesha si djaloshi që bija në dashuri me të gjitha. Edhe më e kollajshme m’u duk kjo bukuroshkë e fundit, ardhur në qeli përmes ëndrrës; aq më shumë që komunikoi në të njëjtën gjuhë që kishte shkruar fatin tim. Gjithnjë ëndërrisht, më solli ndërmend se mund të merreshim vesh pikërisht në këtë gjuhë të huaj, duke u marrë, së toku, me përkthime. Aty ku ishim, kudo të ishim, do mund të ndjeheshim bashkë, të dy, të lirë. Qesha me zë të lartë në ëndërr, si të më premtohej jeta dikurshëm. Në gojën e Gjetës ëndrra ishte zyrtarizuar.

Prita që ajo të shfaqej me ndonjë makinë të fundit, aty përballë oborrit të burgut, dhe të më ftonte të fluturonim që andej. Mbase pikërisht ajo djallushkë do të më tregonte çfarë do këmbehej si kusht lirie, që unë të besoja se Engjëlli im vërtet ishte kthyer. E përse të mos i isha mirënjohës qoftë edhe kësaj lehtësie femërore, vjegë e varur mbi lumin në të cilin për pak isha duke u mbytur…

Për të bërë përkthyesin, pothuaj gjatë tërë kohës rrija mbyllur. Ngrihesha hera-herës dhe dilja në dritare, gjithnjë pas perdes, sa të merrja frymë më gjerë dhe të çmpija shpinën prej përkuljes së gjatë mbi makinën e shkrimit. Në fund të ditës, vonë fare, çlodhesha në çast kur kujtoja veten që s’isha në burg. Punoja fort, e lodhshme kjo që bëja, por ishte ajo çfarë kisha shkuar ndërmend të bëja edhe në ditët më të bukura. Përktheja, tek e fundit, s’bëja punë krahu, s’ishte tharje kënete, dè. Përkthimi, gjithsesi, ishte kënaqësi, lezet, eglendisje, ca më shumë për mua. Njëlloj si në sallonet, dikur. Të merresha me libra, të flisja për libra, të kisha të bëja me njerëz të kënduar, kjo kishte qenë ëndrra…
Përktheja çdo ditë shtatë-tetë faqe nga “Tharja e Kënetës”, gjë që po më pëlqente. E lëshoja veten në hapësira që dukej se i kisha harruar. Pa qëllim, pa e kuptuar, e kapa veten duke u përpjekur të marr me mend se si do pritej përkthimi im, si do lexohej… andej… ku kisha qenë dikur. Kisha ende ca miq, që me siguri do të kujtoheshin, sapo të shikonin emrin tim si përkthyes. “Ku paske humbur, mirë që u ktheve”, do thoshin, të tjerë do më shkruanin, do më ftonin, do më…

“Përkthe, bëj punën tënde ti…, thaje kënetën tënde, atë bëj!”, ia mbylla menjëherë gojën vetes. “Ç’të duhet ty se ç’do të ndodhë më tej me përkthimet e tua?!”
Edhe thjesht të menduarin për këto gjëra ishte mirë ta ndërprisja. Ta heshtja në çast mendimin që më qasej në shtigje të tilla… “Nëse s’të ka marrë malli të kthehesh sërish në ato baltërat e kënetës ku mikun tënd sa nuk e lanë të zhytej, ku, për pak, e lanë të humbiste nën thithjen e llumit të zi të kënetës. Hesht, pra, ktheje vetminë në virtyt, në gëzim e kënaqësi ktheje, që të mund të mbetesh i shpërblyer, përkthyes i kësaj vetmie të madhe”, i thashë vetes. E çfarë do bësh ti, nëse ata harrojnë dhe i botojnë librat pa emrin e përkthyesit? Do kërkosh kontratë? Do rikthehesh në qelën apo në qelinë tënde, më thua dot?

Së paku të mos ia hedhësh fajin gjuhës së huaj sërish, pastaj. Tanimë mund ta pësosh prej vetes, jo prej lirisë që ke jetuar dikur. Nëse atë të shkuar do duhej ta mbaje larg, siç edhe fizikisht, larg atyre trojeve, të sotmen thjesht do duhet ta shkundësh, ta përmendësh, ta zgjosh, siç të ndodh ndonjëherë edhe me pulpat e këmbëve të zbuluara të bukurosheve. Mos u shty deri atje sa të shprehesh se edhe dashurinë si eglendisje do duhet ta harrosh, edhe në nuancën më shteruese të sinonimeve, të mos guxosh ta quash veten jo të lirë, përderisa tashmë… s’je në burg.

E çfarë pastaj se do bëhen vite, kur më në fund do jesh shndërruar në murg manastiresh. Ti tashmë e ke pranuar se asgjë s’mbetet, nëse jo prej përvuajtjes së thellë… Kjo është puna jote, or qyq, i thashë vetes. I dënuar me kusht je…

Përdora të njëjtat fjalë, të më në fundme, të gardianit Gjetë. “M’u hiq sysh edhe ti, bejlurçina im!”