Dashnor Kaloçi – Historian,studiuesi, publicist,shkrimtar, piktor, politikan dhe ish-deputet, Uran Butka, një nga personazhet publike mjaft të njohur pas viteve ’90-të, edhe pse mban plot tetë dekada mbi supet e jetës së tij, vazhdon përsëri të punojë, madje me energji të jashtëzakonshme sikur kërkon t’i bëjë sfidë jo vetëm moshës, por edhe gjithë asaj periudhe kohe të errët për të, të para viteve ’90-të, kur regjimi komunist ia kishte privuar të drejtën e shkrimeve, studimeve dhe librave, prej të cilave ai thotë se do jenë bashkudhëtarë të tij të pandarë deri në fund të jetës, sa të ketë frymën gjallë. I zhytur mes librave në studion e tij të punës diku në qendër të kryeqytetit pranë Institutit “Lumo Skëndo”, që ai drejton prej pak vitesh, duket se ende nuk e ka marrë veten, nga një punë tejet e çmuar për të, madje do të thoshim pa e tepruar edhe një ëndërr e tij, ajo e sjelljes në atdhe të eshtrave të Mit’had Frashërit, idhullit të tij dhe njëkohësisht kreut të nacionalizmës shqiptare. Autor i shumë librave, si atyre me studime të karakterit historik, por dhe lëvrues i letërsisë me romane dhe libra me tregime, Uran Butka pothuaj nuk ka folur dhe shkruar kurrë për jetën e tij. Kjo është dhe një nga arsyet që na shtynë të takohemi dhe të realizojmë këtë intervistë ekskluzive për “Gazeta Shqiptare”, (në tre numra radhazi) por jeta me historitë e tij personale, nuk mund të shkëputet kurrsesi nga saga e familjes Butka, të cilët janë quajtur me të drejtë si gurë të fortë e të çmuar e në themelet e historisë shqiptare. Kështu në këtë kontekst, po e fillojmë nga rrënjët e kësaj familje, që është e njohur nga patrioti i madh Sali Butka, për të vazhduar më pas me të birin, Safetin dhe së fundi me atë se çfarë ndodhe me vetë Uranin e familjen e tij gjatë regjimit komunist të Enver Hoxhës?
(vijon nga numri i kaluar)
Zoti Uran, a pati probleme bashkëshortja juaj, Meremja, që u lidh dhe u martua me djalin e “një armiku të popullit me damkë”?
Po sigurisht. Në spitalin e përgjithshëm, ku Merjema punonte, Ana Petani, karieriste, që donte të tregohej e devotshme ndaj partisë, e ngriti problemin se Merjemja kishte marrë birin e Safet Butkës dhe ne, me urdhër të sekretarit të Komitetit Qendror të Partisë, Hysni Kapos, na larguan nga Tirana për të na vendosur larg kufirit dhe qendrave të banuara. Me gjithë presionin e madh, Merjema nuk pranoi të ndahej nga unë, duke thënë: ku të jete ai, do të jem dhe unë.
Ku ju dërguan pas këtij urdhri “nga lart”?
Fillimisht na çuan në Tropojën e vjetër, por aty ishte afër kufirit. Sekretari i Parë i partisë së rrethit iu hakërrua kryetarit të Komitetit, që na kishte vendosur afër kufirit, kur shoku Hysni kishte udhëzuar të na vendosnin larg kufirit dhe larg qendrave, për arsye politike, se unë isha biri i Safet Butkës (shih dokumentet e kryeministrisë). Na çuan përkohësisht në Fierzë, gjersa Komisioni i Dëbim-Internimeve me Manush Myftiun në krye, të gjente vendin e duhur. Mirëpo Fierza ishte një qytet i populluar. Në qendrën e edukimit, na bënë diskretitimin publik.
Konkretisht, ç’ndodhi me ju aty?
E ngritën më këmbë Merjemen dhe i thanë: “Pse ke ardhur këtu”?! “Më ka sjellë qeveria për të punuar si mjeke”, u përgjigj ajo. “Pse nuk tregon të vërtetën”? i thanë. Vajza gjashtë muajshe në krahë të saj filloi të qajë. “Mbyllja gojën asaj buçeje”- i thanë. Ndërkohë u ngrita unë, ja ku jam unë, çfarë keni me këtë? Unë jam djali i Safet Butkës, që ka qenë antifashist dhe nuk ka vrarë asnjë shqiptar, përveç vetes. U ngrit një drejtor shkolle dhe tha se: ky, more shokë, po na i bën ballistët patriotë! U ngritën dhe disa punëtorë (apo sigurimsa) dhe thanë që t’u varim një gur në qafë dhe t’i hedhim në Drin. Merjemes iu pre dhe qumështi i gjirit në atë moment. U tmerrua. I thashë që të ikë në Tiranë te nëna, sepse mua siç duket do të më arrestojnë…! Mirëpo, një teknik kolonjar i ndershëm, anëtar partie, u ngrit e tha: “Çfarë po bëni kështu? Kjo është familje patriote, shoku Enver ka folur mirë për Sali Butkën dhe për Gani Butkën”. Kështu u shty pak çështja. Sa të zgjidhej, na vendosën në qytetin Bajram Curri.
Po atje si jua trajtuan?
Atje, Merjemen e thirri shefi i policisë dhe i tha që të dorëzonte shtëpinë në Tiranë. Ajo i tha që kishin ardhur provizorisht dhe se atje banonte nëna. Polici i tha: “Ke ardhur këtu përgjithmonë dhe këtu do vdesësh!”. Ajo u dëshpërua shumë dhe u kthye për në shtëpi e përhumbur. Rrugës pyeti një qytetar: “Ku janë varrezat? E kishte humbur mendjen. Natyrisht ishte një tronditje psikologjike për të. Së fundi, Komisioni i Internimeve në Tiranë na degdisi në Martanesh. Na ngulën rrëzë Malit të Kaptinës te Teqeja e Baba Fajës, që ishte kthyer në spital. Larg kufirit dhe larg njerëzve, siç kishte urdhëruar shoku Hysni!
Po me punë ku ju stabilizuan në Martanesh?
Merjemes i hoqën specialitetin e nefrologes dhe e bënë mjeke të përgjithshme. Megjithatë si mjeke punoi mirë, e donin martaneshasit dhe i vinin pacientët nga të gjitha anët. Ndërkohë për mua s’kishte vend as në arsim dhe më caktuan llogaritar i këshillit, duke zëvendësuar një njeri me arsim fillor. Ishte synimi për të na tjetërsuar me gjithë familje nga qytetarë dhe profesionistë në katundarë koperativistë. Kjo gjë zgjati plot për 11 vjet me radhë. Kur vinim në Tiranë për të parë fëmijët, udhëtonim gjatë dimrit në rrugën e vështirë nga Martaneshi në Krastë, dy orë më këmbë, mandej me makinat e kromit në Bulqizë, Burrel, Laç dhe Tiranë, natyrisht me lejen e Degës së Brendshme. Gjatë verës, dilnim në Bizë më këmbë, duke udhëtuar 3-4 orë, mandej me kamionët e druve, për Shëngjergj dhe Tiranë.
Nisur nga profesioni i vështirë i mjekut, a pati probleme bashkëshortja juaj, Merjemja?
Po, Merjemja ka vuajtur veçanërisht, madje do të tregoj një ngjarje të saj. Sollën në spital një grua, që kishte rënë nga dushku, ku priste gjethe për bagëtinë. Ishte shtatzënë në muajin e tetë dhe e sollën pa ndjenja aty. Doktoresha bëri gjithçka për ta mbajtur gjallë dhe lajmëroi Burrelin për një helikopter. Nuk ishte e mundur për ta mbartur me kafshë as me barelë. Lajmëroi Tiranën, Ministrinë e Shëndetësisë, mandej kryeministrinë. Ishte situatë e improvizuar “lufte” kundër imperializmit, ndaj nuk mund te nisej helikopteri. Nëna dhe fëmija do të vdesin, përgjegjësia është juaja, u tha Merjemja. Kështu pas ngulmimit të saj u detyruan të dërgonin helikopterin, i cili për 10 minuta arriti në maternitetin e Tiranës. Dr. Glozheni tha: “Kur e ka shpëtuar kjo mjeke, atëherë si mos e shpëtojmë ne”. E operuan, dhe u kthye në Martanesh pas 6 muajsh, pasi kishte pësuar fraktura të mëdha. Në klubin e Martanashit u bë një darkë, u mblodh paria e fshatit. Vetëm dy veta nuk ishin në atë darkë: doktoresha dhe pacientja. Dikur nga mesi i orgjisë, kur i shoqi saj ngriti një gotë: “Shëndeti i doktoreshës, që e shpëtoi!”, në këtë çast iu sul sekretari i burosë, Azis Kuka dhe tha: “Atë e shpëtoi Partia, jo doktoresha, që është reaksionare!” Kështu filloi një tjetër sulm ndaj nesh, pra, edhe përpjekja për të bërë mirë, kthehej në të kundërtën e saj. Merjemja u sëmur në kushte të vështira dhe u kthye në Tiranë, ndërsa unë qëndrova disa vjet atje, deri në nisjen e Lëvizjeve demokratike të viteve ’90-të.
Kur u kthyet në Tiranë, ku punuat fillimisht?
Në Tiranë punova në ndërmarrjen komunale si punëtor, mandej si bojaxhi, lyeja biçikletat dhe bëja stampat e tyre me penel, ishte shumë e vështirë, por arrita ta zotëroj edhe këtë profesion për të mbajtur familjen. Merjemja mbeti pa punë.
Ju kini bërë një pikturë në Martanesh, “Peisazh vjeshte”, e kini quajtur. Kini pasur kohë e qetësi për të pikturuar?
Kjo pikturë ka një histori. Një ditë të diele, kur nuk pati urgjenca, (sepse unë e shoqëroja mjeken në urgjencat tri-katër orë larg në çdo fshat të Martaneshit), ndaj mora kavaletën, i shkriva bojërat e thara dhe i thashë që do shkoja në pyll për një pikturë. Ajo më tha: Pikërisht sot? Nuk të kujton gjë data 1 shtator?” Jo! i thashë. Ika larg në një vend të pashkelur. Më tërhoqi vëmendjen një trungu vigan ahu, që po vdiste, ndërsa nga trupi i tij dilte një filiz i ri. Jeta dhe vdekja. U vonova për ta realizuar peizazhin. Merjemja u shqetësua dhe doli me dy tre veta me pishtarë, se atje ishte vend i arinjve. Kur u kthyem, pashë mbi tavolinë një tufë me lule një shënim: “Gëzuar ditëlindjen doktoreshë!” U kujtova. Mora pikturën dhe ia dhurova. Merjemja e ruan atë si një kujtim të bukur të kohëve të vështira. Ndërkohë, ajo shkonte në Ministrinë e Shëndetësisë, që të interesohej për t’u rivendosur në punë, në një rreth më të afërt. Në atë kohë ishte një zëvendësministër shëndetësie nga Martaneshi. Ai e priti shumë mirë, se kishte dëgjuar që ishte një mjeke shumë e mirë dhe i tha: “Do të të ndihmoj, por dua që atë pikturën e pyllit të Martaneshit, që më kujton “Pyllin rus” (ai kishte studiuar në Rusi) ta kem unë”. Ishte një mitë. Por, Merjemja u revoltua, përplasi derën dhe iku. Kur u ktheva nga Martaneshi, e gjeta me sy të buhavitur dhe më tha: “Nuk e jap atë pikturë, edhe sikur të di që mbetem tërë jetën pa punë”.
Si vendosët, pra si vajti fati i asaj pikture?
U mundova të bëj një kopje të asaj pikture, por ngjyrat më dilnin të errëta, si gjendja ime shpirtërore. Në një krizë nervore, e hodha kopjen e deformuar nga dritarja. Këto ngjarje të lidhura me jetën e vështirë, por edhe me përvojën, më krijuan një pasuri e jashtëzakonshme, që e kam derdhur te librat e mi.
Përpara se të ndryshonin kohët, pra që po shembej regjimi komunist, a kishit ndonjëherë shpresë që do të ndërronin fatet tuaja?
Unë nuk kisha asnjë shpresë, por Merjemen e mbaja me kurajë dhe ajo shpresonte. Mirëpo erdhën ditët, filloi lëvizja demokratike dhe unë natyrisht që isha pjesë e saj. Në zgjedhjet e 31 korrikut 1991, që fitoi në qytetet e mëdha Partia Demokratike dhe Tomor Malasi, kryetar i Komitetit pluralist të Tiranës më emëroi nëndrejtor të shkollës “Ismail Qemali”. Mirëpo kur shkoja në orët e mësimit, nxënësit iknin nga mësimi, të nxitur nga disa mësues dhe prindër enveristë. “U kthyen Vikingët! thoshnin. Gradualisht, duke punuar me një apo dy nxënës, filloi interesimi dhe më pas jo vetëm që vinin me kënaqësi në mësim, por bashkë më ta u bëmë pjesë e ndryshimit.
Në atë kohë ju kandiduat dhe u zgjodhët deputet…?
Po, më pas u zgjodha deputet i Kolonjës dhe kryetar i Komisionit të Mediave dhe Kulturës për dy legjislacione (1992-’96 dhe 1996-’97). Gjatë këtyre kohëve kam punuar në Parlament për ligjet në fushë të kulturës dhe të mediave, madje realizuam edhe draftin për televizionin publik dhe privat. Ndërkohë, si kryetar i Komisionit të Vlerësimit të Figurave, kam bërë përpjekje për zbardhjen dhe vlerësimin e qindra figurave të persekutuara nga regjimi komunist në Shqipëri dhe Kosovë. Kam botuar disa libra dhe shumë shkrime në shtyp për ta.
Kujtojmë se në atë periudhë, pra në mandatin e parë tuaj si deputet, keni mbajtur disa fjalime të ashpra nga foltorja e parlamentit….?!
Po, në periudhën që isha anëtar i kryesisë së Partisë Demokratike dhe njëherësh deputet në Parlament, kam qenë kritik ndaj regjimit komunist të Enver Hoxhës, kam kërkuar që të dënohej ai juridikisht, si edhe ata që kishin bërë krime, si Sheqfqet Peçi, Aranit Çela etj, ndërkohë që kam kritikuar edhe publikisht Berishën, për autoritarizëm, trajtimin e gabuar të pronave dhe të të përndjekurve politikë. Këto kritika janë botuar edhe ne shtypin e ditës.
Por pastaj u larguat nga politika, përse…?!
U largova vetë nga politika dhe u mora me studime historike dhe krijimtari letrare. Para tre vjetësh themeluam Institutin e Studimeve Historike “Lumo Skendo” në Tiranë, bashkë me Agron Shehaj, biznesmen i njohur, tashmë deputet i Partisë Demokratike në parlament. Ky institut, përveç hulumtimeve dhe studimeve të ndryshme historike, po boton veprën e plotë të Mid’hat Frashërit në 23 vëllime, një pasuri e jashtëzakonshme e historisë dhe kulturës shqiptare dhe evropiane.
Përveç kësaj, ju personalisht u bëtë dhe iniciatori për sjelljen në atdhe të eshtrave të Mit’had Frashërit?
Po e vërtetë, Instituti “Lumo Skendo”, që unë drejtoj, mori nismën për kthimin e eshtrave të Mid’hat Frashëri nga Nju Yorku, dhe me mbështetjen e qeverisë dhe të institucioneve të shtetit shqiptar, u bë e mundur kthimi i eshtrave të tij dhe vendosjen e tyre në panteonin e njerëzve të shquar, pranë vëllezërve Frashëri dhe Faik Konicës. Bustin e Mid’hat Frashërit, që u vendos atje, e realizoi skulptori i mirënjohur Agim Rada. Ndjehem me fat dhe krenar për këtë investim kombëtar, ashtu si dhjetë vjet më parë, kur si kryetar i Komisionit të Kulturës në parlament mora nismën për kthimin e eshtrave të Faik Konicës dhe bashkë më ministrin Teodor Laço dhe poetin Bardhyl Londo, shkuam në Boston dhe sollëm në atdhe eshtrat e Konicës.
Ju personalisht keni bërë edhe shumë botime historike dhe letrare, a mund të na thoni diçka për to?
Gjatë këtyre viteve kam hulumtuar nëpër arkivat dhe bibliotekat shqiptare e të huaja dhe kam botuar mjaft libra publicistike dhe historikë, si “Ringjallje”, “Lufta civile ne Shqipëri 1943-1945”, “Masakra e Tivarit”, “Marrëveshja e Mukjes”, “Gjeniu i Kombit”, “Kristo Kirka”, “Safet Butka”, “Bombë në legatën Sovjetike”, “Dritëhije të historisë”, “Elita shqiptare”, “Kryengritjet e para kundërkomuniste”, “E djathta dhe e majta në luftë” e të tjera.. Veprat historike i kam botuar nga detyrimi që të ndihmësoj në korrigjimin e historisë së politizuar dhe në vlerësimin historik e të dokumentuar të ngjarjeve dhe personaliteteve kombëtare. Gjithashtu, kam botuar edhe vepra letrare, sepse letërsia është hobi im, liria ime, ajo më buron nga shpirti, dhe është vlerësuar. Janë disa libra me tregime e novela si “Vdekja e bardhë”, “Në shtëpinë tonë”, “Vetëm një natë”, “Humbja nuk është mbarimi”, “Më në fund të lirë” dhe romani “Miti i Haxhi Qamilit”. Po ashtu kam realizuar mbi 10 filma dokumentarë për ngjarjet dhe personalitetet historike, si “Ventotene”, “Sabiha Kasimati”, “Musine Kokalari”, “Lëvizja Kryeziu”,” “Mallakastra siç ka qenë”, “Kamber Prishta”, Kryengritja e Dibrës 1913″, “Lëvizja e Malësisë së Madhe dhe e Postribës” etj.
Ndërkohë ju jeni vlerësuar me mjaft çmime dhe urdhra të rëndësishëm shtetërorë dhe ndërkombëtarë, a mund të na thoni disa prej tyre?
Për mua ka rëndësi puna, ndihmesa dhe gjurma, që lë njeriu në jetën e tij.
