Historitë e rralla të koleksionit të dëshmive “Edhe muret kanë veshë” (Remembrance to Heal and Prevent), mbledhur dhe përshkruar me në gjuhën angleze nga gazetarja shqiptaro-amerikane Kristalé Ivezaj Rama tani mund të gjenden edhe online.
Projekti i realizuar nën kujdesin e Autoritetit për Informim mbi Dosjet e ish-Sigurimit të shtetit u ofroi mundësi shumë njerëzve të sillnin dëshmitë dhe përjetimet e tyre personale në vitet e regjimit komunist, duke bërë që edhe të rinjtë të njohin një pjesë të historisë më të errët të vendit tonë.
“Jemi për të mbledhur mesazhet e pathëna që kanë mbetur gjatë diktaturës, përjetime, vuajtje, shija e kurajës dhe e solidaritetit. Është një projekt i Autoritetit, që bashkë me dosjet, që janë përgjithësisht instrumente të shtypjes dhe denigrimit të personave të rëndësishëm të shoqërisë sonë të asaj kohe, dhe dëshmive gojore, ta themi historinë në 360 gradë. Pra, për të thënë atë që është shkruar, por edhe për atë që është përjetuar në atë kohë”- shprehej Kryetarja e Autoritetit, Gentiana Sula.
Artistja Alketa Xhafa Mripa theksoi se kjo nismë, përmes artit dhe historisë, kërkon të provokojë mbi të shkuarën.
“Për këtë vepër kemi takuar dhe biseduar me mbi 60 persona të dënuar politikë dhe të përndjekur politikë. Tekstet janë rrëfimet e tyre të sinqerta. Unë jam shqiptare e Kosovës, edhe atje muret kanë pasë veshë, por atje krimet i kryen armiqtë serbë, ndërsa këtu në Shqipëri është e pabesueshme se çfarë krimesh kanë kryer komunistët shqiptarë mbi shqiptarët e thjeshtë. Shumë nga të dënuarit që takuam po presin vetëm një kërkim falje e ndjese nga persekutorët. Shqiptarët e kanë në fisnikërinë e tyre historike edhe kërkimin e faljes edhe me falë, dhe ndjesa duhet të kryhet, edhe pse me kaq vonesë” – qe shprehur atë kohë artistja Alketa Xhafa Mripa.
RRËFIMI I MËLYSHIT
Vetëm 7 vjeç, Bardha Melyshi u dërgua në kampin famëkeq të Tepelenës, nga ku pak dolën gjallë, bashkë me të ëmën dhe 2 motrat. Në të njëjtën kohë, familja e saj ishte përçarë, me 35 njerëz të dërguar nëpër kampe të ndryshme rreth e përqark vendit. Shumë nga pjesëtarët e saj të familjes ishin djegur të gjallë kur oficerët e Sigurimit të Shtetit dogjën shtëpitë e tyre në Rrëshen.
Fëmijëria dhe adoleshenca e Bardhës në Tepelenë ishte e mbushur me kushte sanitare të pabesueshme, uri, mbipopullim dhe nevoja bazike non-ekzistente. Bardha Melushi lindi në 5 gusht 1939 në Kthellë të Mirditës. Ajo është 79 vjeç dhe jeton në Shkodër me babain e saj.
Qindra fëmijë vdiqën në këtë kamp, i pushtuar nga sëmundjet. Disa trupa janë varrosur në varre pa emër, disa të tjerë janë hedhur në lumin Bënçë, që t’i merrte lumi me vete. Vendndodhja e shumicës së trupave nuk dihet.
Kampi mbahet mend nga mbijetuesit si një kamp skllavërie, ku të internuarit liheshin të uritur dhe në mëshirën e sëmundjeve të ndryshme, të cilat vinin nga ushqimi i keq dhe mungesa e higjienës. Racionet e ushqimit ishin planifikuar në limitin e mbijetesës.
Bardha ishte 20 vjeç kur u lirua. Tashmë 79 vjeç, historitë e saj janë kaq pikëlluese, sa edhe nipat dhe mbesat e saj dhe familjarë të tjerë, e kanë të vështirë ta besojnë që kanë qenë të vërteta; kështu që ajo flet për ato shumë rrallë. Ajo thotë se i ka thënë gjithmonë vetes që “edhe muret kanë veshë”, kështu që ka qëndruar e heshtur – deri tani.
Fjalët e saj:
Ky vend për ne ishte si një burg, në të cilin dënoheshim ilegalisht dhe pa gjykatë.
Ishim nën urdhrat direkte të dikujt tjetër, as nuk guxonim të merrnim frymë. Duhet të mblidheshim për apel 3 herë në ditë dhe na jepnin 300 gram bukë për të gjithë ditën. Ky ishte një kamp shfarosjeje, jo kamp internimi.
Isha 7 vjeç kur hyra në kampin e Tepelenës dhe isha 20 vjeçe kur u lirova.
Ditën që u liruam nga kampi, mamaja ime ra në gjunjë dhe tha: “Oh Zot i madh çfarë të mire më ke bërë. Hyra në kamp me 3 vajzat e mia dhe po dal me të tria!” Kishte nëna që kishin hyrë me 5 fëmijë dhe dolën pa asnjë, pasi shumë vdiqën gjatë epidemisë.
Ishte një herë gjatë qëndrimit tim në kamp kur fjeta dhe u zgjova me një dhimbje të madhe fyti. Isha në gjendje të rëndë për 3 ditë.
Isha me fat, sepse kishte njerëz që i kishte ndodhur kjo dhe kishin vdekur në kamp dhe asnjë nuk kishte treguar ndonjë interes për t’i ndihmuar.
Di që trupat e vdekur i varrosnin pranë kodrës dhe më vonë i zhvarrosën dhe i dërguan diku tjetër pranë lumit. Por kodrën e mbaj mend shumë mirë.
Në kamp flinim në rreshta; kishte një oficer policie të armatosur, i cili ecte para-mbrapa me një elektrik dore, që të sigurohej që të gjithë ishin në vendet e tyre gjatë natës; në qoftë se nuk ishim, na dënonin.
Mbaj mend që kur dërgonin 3 vajza më të mëdha se unë për të mbledhur dru zjarri, i shoqëronte gjithmonë një polic. Ne nuk na duhej druri, sepse nuk kishim një oxhak ku mund të ngroheshim. Vajzat e mblodhën drurin dhe e lidhën me litar. Gjatë rrugës së kthimit, duhet të kalonin në një kodër dhe druri i ra gabimisht. Ushtari i bëri të vraponin që të merrnin drurin që kishte rënë në fund të kodrës, ta çonin lart, dhe pastaj ia hodhi përsëri. Mbasi shkuan ta merrnin drurin dhe u ngjitën prapë lart, u dënuan për 24 orë pa bukë.
Një rast tjetër që mbaj mend, është rasti i djalit të xhaxhait tim Simonit. E pyeti mamanë nëse mund t’i jepte një palë çorape leshi, në mënyrë që t’i këmbente me miell misri. Ai u kthye në kamp mbas orarit të lejuar dhe tentoi të futej brenda fshehurazi. Një oficer e pa me miell në dorë. Ja hodhi miellin në tokë dhe e lidhi përballë hyrjes së kampit për 24 orë. Ne na dhimbsej shpirti për të, por nuk kishim se si ta ndihmonim.
Por sot, unë jam kush jam, sepse kam punuar natë e ditë dhe e kam mbajtur gojën mbyllur. I thosha vetes që edhe muret po më dëgjonin. Jam e lumtur që ka ardhur demokracia.
Deri dje kisha një lepur në bark, ndërsa sot kam një qen. Flas sa më shumë që mundem, sepse të paktën sot nuk ka asnjë që mund të më lëndojë.