MILOSAO

BORIS Pastërnak Si jetonte ‘babai’ i “Doktor Zhivagos”

13:00 - 24.03.19 Gazeta Shqiptare
GSH APP Download on Apple Store Get it on Google Play

Nga Olga Carlisle* – Më një janar, vendosa ta vizitoja Boris Pastërnakun, dhjetë ditë pasi kisha mbërritur në Moskë. Kisha dëgjuar shumë për të nga prindërit, që e kishin njohur para shumë vjetësh dhe i doja shumë poemat e tij, që i njihja prej viteve të mia të fëmijërisë.
Kisha edhe disa porosi dhe dhurata të vogla me vete për t’ia çuar nga prindërit dhe nga disa admirues të tjerë. Por Pastërnaku s’kishte telefon dhe këtë e zbulova vetëm në Moskë. I përzura mendimet për të bërë një shkrim të plotë, ku do të kishte dhe një shënim i cili do të ishte jo aq personal për shkrimtarin. Frikësohesha, së pari, duke marrë parasysh pikëpamjen e madhësisë së korrespondencës së tij, se ai mund të kishte përpunuar ndonjë lloj forme shmangie standarde të kërkesave të shumta që i bëheshin për ta vizituar. Befas vendosa një gjë të madhe… do t’i shkoja pa e njoftuar fare këtë njeri kaq të famshëm. Së dyti, frikësohesha se Pastërnaku në vitet e mëvonshme nuk do më mbeste në imagjinatë, ashtu si më vinin natyrshëm poezitë e tij (lirikat), impulse të tëra që më hovnin prej fëmijërie.
Prindërit më kishin përmendur se kur e kishin parë Pastërnakun më 1957, pak kohë para se të merrte Çmimin Nobel, ai mbante të hapur zakonisht shtëpinë ditën e dielë-në fakt element i cili përbënte një traditë të njohur në mes shkrimtarëve rusë dhe që ruhej si zakon i tyre edhe kur ata ishin jashtë Rusisë. Kur kisha qenë adoleshente në Paris, prindërit më morën njëherë të takoja shkrimtarin Reizov dhe filozofin e famshëm Berdyayev, pikërisht në mbrëmjet e të dielës.
Të dielën time të dytë në Moskë, papritur vendosa të shkoja tek ai në Peredelkino. Ishte një ditë e shkëlqyeshme dhe në qendrën e qytetit, ku po qëndronim, bora e freskët shndriste përkundrejt kupolave të arta të Kremlinit. Rrugëve ishin derdhur vizitorë apo familjarë, të cilët kishin mbërritur që nga rrethinat dhe ashtu të mbledhur në mënyrën e tyre të zakonshme fshatareske, ecnin në drejtim të Kremlinit. Shumë syresh mbanin tufa me mimoza të freskëta- që konsiderohej ende një modë e njohur e asaj kohe. Në fakt, në të dielat e dimrit, mbërrinin anije të tëra me mimoza në Moskë. Rusët i blinin ato për t’ia dhuruar njëri-tjetrit ose thjesht për t’i mbajtur për të shënuar solemnitetin e ditës.
Vendosa të merrja një taksi për në Peredelkino, megjithëse e dija mirë se një tren elektrik që vinte nga Stacioni i Trenit të Kievit afër rrethinave të Moskës, afrohej deri aty afër. Papritmas më kapi një si ngut i madh për të shkuar, paçka se e kisha parashikuar edhe kohën e shkuar dëm e që lidhej me atë që moskovitët e njihnin fare mirë dhe që përbënte pakënaqësinë e zakonshme të Pastërnakut për të pritur të huajt. Isha përgatitur thjesht t’i jepja porositë dhe pasi ti shtrëngoja dorën të kthehesha rishtas pas.
Shoferi i taksisë, një djalë i ri që nuk ngjante fare me taksistët e tjerë përreth, më siguroi se e njihte shumë mirë Peredelkinon. Dhe, që ishte gati rreth tridhjetë kilometra jashtë autostradës së Kievit. Pagesa do të ishte rreth tridhjetë rubla (3 dollarë). Ai dukesh se po e gjente kaq natyrshëm drejtimin saqë mua hera-herës më vinte të dilja dhe të shëtisja pak jashtë në këtë ditë kaq të mrekullueshme me diell.




Por, pretendimi i shoferit se e njihte mirë rrugën, qëlloi të ishte një mburrje e kotë sepse shumë shpejt e humbëm drejtimin. Kishim udhëtuar me një bajagi shpejtësi përgjatë autostradës me katër korsi, pastruar jo vetëm nga bora por edhe nga billboard-ët apo stacionet e karburantit. Nga ana tjetër, kishte fare pak sinjalistikë në rrugët që po përshkonim dhe ato nuk po na dërgonin drejt Peredelkino, kështuqë ndalonim kudo, ku kishim mundësi të hasnim dikë, e ta pyesnim për drejtimin. Çdokush ishte miqësor dhe dëshironte të na ndihte, por dukej qartë se askush nuk e dinte fare se nga binte Peredelkino. Ne vozitëm për një kohë të madhe në një rrugë të gjatë të ngrirë dhe pa trotuare përmes fushave pafundësisht të bardha. Përfundimisht, u futëm në një fshat që dukej se i takonte një epoke krejt tjetër, e në kontrast të plotë me apartamentet pafundësisht të reja në rrethinat e Moskës-këto ishin të ulëta, shtëpi të stërvjetra me trarë, të cilat kufizonin një si rrugë të drejtë që kalonte në mes. Një sajë që tërhiqej nga kuajt dhe disa gra me shami ishin mbledhur para derës së një kishe druri. Morëm vesh se ishim në një vendndodhje fare afër Peredelkinos. Pas dhjetë minutash duke ecur në një rrugë ku nuk pushonte një erë e lehtë e përmes një gjelbërimi të përhershëm, isha mu përpara shtëpisë së Pastërnakut. Kisha parë fotografi të tij në revista dhe papritmas, ajo u shfaq e gjallë në të djathtën time; kafe, në ballinë disa dritare me ndarje, të cilat qëndronin në një pjerrësi përkundrejt një sfondi me bredha, e cila shikonte mbi rrugën nga e cila ne aksidentalisht ishim futur në qytet.

Peredelkino është një qytet i vendosur shumë afër Moskës me pamje shumë mikpritëse dhe i gëzueshëm në të tilla mesdita me diell. Me aq sa di unë, shumë shkrimtarë dhe artistë jetojnë aty për të gjithë jetën në shtëpitë e siguruara nga shteti dhe, madje tutje ndodhet edhe një shtëpi e madhe pushimi për shkrimtarët dhe gazetarët, e cila menaxhohet nga Bashkimi i Shkrimtarëve Sovjetikë. Por pjesë të tëra të qytetit ende i takojnë artizanëve të vegjël dhe fshatarëve edhe pse nuk ka asgjë “artistike” në atë atmosferën e tyre të zakonshme.

Chukovsky, kritiku i famshëm letrar dhe shkrimtari i librave për fëmijë, jeton aty mes kolegëve të tjerë, në një shtëpi komode dhe mikpritëse, rrethuar me libra. Madje, drejton një bibliotekë të vogël të dashur për fëmijët e qytezës. Constantin Fedin, një nga shkrimtarët më të njohur që janë gjallë në Rusi, jeton në derën ngjitur Pastërnakut. Ai është tani sekretari i përgjithshëm i Unionit të Shkrimtarëve, një post që deri më tani i takonte Aleksandër Fadeev, që gjithashtu jetonte këtu deri sa vdiq më 1956. Më vonë, Pasternaku më tregoi dhe shtëpinë e Isaac Babel, në kohën kur ai u arrestua në vitin 1930 dhe nga ku nuk u kthye më kurrë.
Shtëpia e Pastërnakut është në një nga rrugët e lakuara të qytezës, të cilat të drejtojnë poshtë kodrës drejt një përroi të vogël. Në këtë mbasdite me diell, kodra ishte mbushur me fëmijë që bënin ski dhe slita, të grumbulluar bash njësoj si arinjtë prej pellushi. Përgjatë rrugës nga shtëpia e tij ishte një fushë me gardhe të mëdha-një mjedis shoqëror, që kultivohet vetëm në verë; kur tashmë ishte thjesht një shtrirje e gjerë e bardhë, i cila dominohej nga një varrezë e vogël në kodër, ngjashëm me një copë sfondi nga pikturat e Chagall. Varrezat ishin të rrethuara me gardhe druri të pikturuara me blu të ndritshme, kryqëzimet ishin të mbjella në qoshkut e cepave dhe kishte trëndafila të ndritshëm dhe lule artificiale të kuqe, të cilat qëndronin gjysmë të varrosura në borë. Ishte, gjithsesi një varrezë e gëzuar.

Veranda e shtëpisë e bënte të dukej më shumë si hapësira e një shtëpie amerikane e dyzetë viteve të shkuara, por përpara të dukej pak edhe si ruse. Ato qëndronin ashtu bashkë afër me njëra-tjetrën dhe të jepnin ndjenjën e një pylli të thellë, megjithëse kishte vetëm pak korije, që ishin ndër to përgjatë qytetit.
E pagova shoferin dhe me drithërimë të madhe shtyva derën e hapur të kopshtit nga rruga dhe iu afrova ngadalë shtëpisë së errët. Në verandën e vogël, nga njërë anë, kishte një derë me një shënim të zbërdhulur, gjysmë të çjerrë dhe shkruar në anglisht, e cila ishte ngjitur diku shkujdesshim dhe që shkruante: “Jam duke punuar. Nuk pres askënd. Ju lutem largohuni”. Pas një momenti të tërë hezitimi, zgjodha të mos e respektoja, më shumë nga fakti që ajo dukej se ishte e vënë aty prej shumë kohësh të shkuara dhe për shkak të asaj pakos së vogël, që mbaja në duar. Trokita dhe pothuaj aq menjëherë u hap edhe dera-nga vetë Pastërnaku.
Ai mbante një kapele strakhani. Ishte tmerrësisht i bukur; me mollëzat e kërcyera dhe sytë e errëta bashkë me kapelën me qime, që e bënte të dukej sikur kishte dalë nga ndonjë prej atyre përrallave ruse. Pas një ankthi të vazhdueshëm, e cila më kishte përcjellë udhëtimi, papritmas u ndjeva i qetësuar-më dukej se kurrë s’kisha dyshuar se do të takoja vetë Pastërnakun.

U paraqita vetë si Olga Andreev, e bija e Vadim Leonidovitch, duke përdorur mes-emrin e tim eti. Ishte i ndërtuar nga emri i tij i vërtetë dhe ai i babait, një shkrimtar i tregimesh dhe dramaturg, Leonid autori i dramës “Ai që u qëllua me dackë” dhe “Të shtatët që u varën” . Andreev është në të vërtetë një emër shumë i zakonshëm në mes të rusëve.
Iu desh gati plot një minutë Pastërnakut, të kuptonte se vija nga jashtë shtetit. Ai më përshëndeti me shumë ngrohtësi, duke ma marrë dorën mes dy të tijave dhe më pyeti për shëndetin e nënës dhe shkrimet e babait si dhe për kujtimet, që kur isha e vogël në Paris, duke kërkuar ngjashmëritë e familjes time në fytyrë. Ai po dilte të bënte disa takime. Nëse do të kisha qenë vetëm një minutë më vonë do ta humbja takimin me të. Më kërkoi të ecja me të- deri në ndalimin e tij të parë, i cili do ishte-Klubi i Shkrimtarëve.
Ndërsa Pastërnaku po bëhej gati për të dalë, pata rastin t’i hidhja një sy mobilimit të dhomës së ngrënies, të cilën tash e kisha përpara syve. Që nga momenti kur hyra u godita nga ngjashmëria e këtij mjedisi me shtëpinë e Leon Tolstoit në Moskë dhe që e kisha vizituar një ditë më parë. Atmosfera në të dyja kombinonte me asketizmin dhe mikpritjen dhe që u bë një mënyrë, të cilën mendoja se duhej të ishte karakteristika kryesore e shtëpive të intelektualëve rusë në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Pajisjet ishin të rehatshme, por të vjetra dhe pa pretendime. Dhomat dukeshin ideale për përditmërinë, pra për grumbullimet e fëmijëve apo edhe për jetën studimore. Megjithëse ishte ekstremist e thjeshtë për periudhën e saj, duhet sqaruar se shtëpia e Tolstoit ishte më e përpunuar se kjo e Pastërnakut, ndërsa shkujdesja e treguar rreth elegancës dhe paraqitjes ishte gati e njëjta.
Zakonisht, dikush që futej në shtëpinë e Pastërnakut përmes kuzhinës, do të haste përshëndetjen e një kuzhinieri në moshë mesatare, trupvogël, të qeshur, që ndihmonte zakonisht të pastronte borën nga rrobat e tij. Atëkohë po qëndroja në dhomën e ndenjes me dritaret e ndara, ku rritej barbaroza. Në mure vareshin skicë-ide me karbon, bërë nga i ati piktor i shkrimtarit. Kishte shumë skica natyrore dhe portrete. Një njeri i kujdesshëm mund të dallonte mes tyre Tolstoin, Gorkin, Scriabin, Rachmaninoff. Kishte dhe skica të Boris Pasternak dhe vëllait dhe motrës së tij në fëmijëri apo të disa zonjave me kapele të mëdha me velë…Ishte gati një botë e tërë e kujtimeve të hershme të Pasternakut, e poezive të tij dhe e dashurisë në adoleshencë.

Ndërkohë, Pasternaku u bë shumë shpejt gati për të dalë. Dolëm në një dritë shkëlqyese dielli dhe ecëm përmes korijes të pemëve me gjelbërim të përhershëm pas shtëpisë në një borë të thellë, e cila shoshitej nën shoshonet e mia.
Shpejt mbërritëm në një rrugë të mbushur, e cila ishte shumë më komode për të ecur paçka copëzave tradhtare te akullit aty-këtu. Pastërnaku përshkonte udhën me ca si hapa të mëdhenj stërhelli. Në veçanti, në vendet që mund të shkiste, mbahej prej dorës sime; përndryshe e kishte mendjen të gjithën në bisedën që bënim. Ecja është një pjesë e mirë e jetës së përditshme në Rusi-ashtu si pirja e çajit apo diskutimet e gjata filozofike-një pjesë që ai edhe e shijonte veçanërisht. Ne morëm atë që ishte qartësisht një si rrugë e tërthortë drejt Klubit të Shkrimtarëve. Shëtitja zgjati për më shumë se dyzetë minuta. Ai fillimisht u zhyt në një diskutim tepër të përpunuar për artin e përkthimit. Ndërkaq, rrugës, ndalonte kohë pas kohe të më pyeste për situatën politike dhe atë të letërsisë në Francë dhe në Shtetet e Bashkuara. Më tha se i lexonte shumë rrallë gazetat-“Po të mos mpreh lapsin dhe të hedh një sy në të mbeturat e lapsit mbi faqet e gazetës. Kështu e kam mësuar dimrin e fundit se kishte një revolucion kundër De Gaulle në Algjeri dhe se Soustelle ishte përzënë-‘Soustelle është përzënë’, ma përsëriti sërish-një përkthim të vrazhdë të fjalëve, duke theksuar këtë fiksim, si në aprovimin për vendimin e De Gaulle dhe ngjashmërinë me fjalët, ndërkohë që isha unë që po ia thosha. Por, aktualisht, dukej krejtësisht i informuar mirë për jetën letrare kudo në botë; e kjo dukej se i interesonte edhe më shumë.

Që nga momenti i parë, jam mrekulluar dhe më bëri përshtypje ngjashmëria e fjalimit të atij momenti të Pastërnakut me poezinë që shkruante-mbushur me aliteracione dhe imazhe të pazakonshme. Ai i lidhte fjalët me njëra-tjetrën gati në mënyrë muzikore, megjithatë pa ndonjë gjë që tingëllonte e afektuar apo e sakrifikuar me kuptimin ekzakt. Për dikë, që njihte mirë vjershën e tij në rusisht, të arrije të bisedoje me Pastërnakun ishte një eksperiencë vërtetë e paharrueshme. Ndjenja e tij e fjalës ishte kaq personale, saqë ndjente se biseda me dikë ishte diçka që vazhdonte ende, njësoj si kryerja e një poeme, një ngutje për fjalim me valë fjalësh dhe imazhe, e cila vazhdojnë pas njëra tjetrës në kreshendo.

Më vonë, vërejta tek ai edhe një cilësi muzikore të fjalimit. “Në shkrim është ashtu si flet”, tha ai. “Muzikaliteti i fjalëve kurrë s’është vetëm një çështje e thatë tingulli. Kjo nuk më rezulton edhe nga harmonia e tingujve dhe bashkëtingëllorëve. Ajo realizohet nga lidhje ndërmjet fjalimit dhe kuptimit të tij. Dhe kuptimi-përmbajtja-duhet të na drejtojë gjithmonë”.

Shpesh më vonë, do e konsideroja të vështirë ta besoja se po flisja me një njëri në të shtatëdhjetat; ngaqë Pastërnak dukej jashtëzakonisht i ri dhe gëzonte shëndet të mirë.
Kishte diçka si një çudi të vogël dhe të habitshme, mbase që nga fëmijëria, ndërsa këtë diçka-ai e kishte kthyer në art?-kishte arritur të përziente veten me një thelb të vërtetë të njeriut për ta ruajtur. Lëvizjet i kishte shumë rinore-njësoj si gjestet e duarve dhe mënyra me të cilën ai e hidhte kokën pas. Miku i tij më i afërt, poetesha Marina Cvetaeva, ka shkruar njëherë:’Pastërnak shikonte me të njëjtën përqendrim nga fytyra e tij arabike”. Dhe, vërtetë, me kompleksin e tij të errët dhe me tiparet disi arkaike, Pasternaku kishte diçka vërtetë nga fytyra arabike. Në momente të veçanta, dukej se papritmas bëhej i ndërgjegjshëm të impaktit, të cilën e linte fytyra e tij e jashtëzakonshme dhe i gjithë personaliteti i tij. Dukej se tërhiqej bash për një moment, duke i mbyllur përgjysmë sytë e tij kafë, të cilët rrinin gjithmonë pak të zgurdulluar, duke e mbajtur kokën anash, turbull që të kujtonte në një farë mënyre- pengimin e një kali.
Disa shkrimtarë në Moskë më kishin thënë, paçka se shumë prej tyre nuk e njihnin personalisht, se Pasternakut ishte vazhdimisht i dashuruar me imazhin e tij. Asokohe më kishin thënë edhe plot gjëra të tjera kontradiktore rreth tij, në pak ditët e qëndrimit në Moskë. Pastërnaku dukej si një legjendë e gjallë-një hero për disa, një njeri që ishte shitur te armiqtë e Rusisë për pjesën tjetër. Një admirim i madh për poezinë e tij mes shkrimtarëve dhe artistëve ishte gati universale. Shtuar dhe me titullin e karakterit të Doktor Zhivagos, që dukej shumë kundërshtues. “Asgjë, por edhe një intelektual i veçantë, që nuk i përkiste as edhe një lloj interesi kudoqoftë” më tha një poet i ri i mirënjohur, një mëndje shumë e ndryshme liberale dhe një admirues i madh i poezisë së Pastërnakut.
Në të gjitha gjërat që më kishin thënë, kuptova se nuk kishte të vërteta në ngarkim të asaj që Pastërnaku ishte një egocentrik. Përndryshe, ai dukej krejtësisht në dijeni të botës përreth tij dhe reagonte me të gjithë grimasat dhe në mënyrën e duhur me të gjithë njerëzit përreth. Ishte e vështirë të imagjinoje një bashkëbisedues kaq shumë perceptues. Ai kapte menjëherë edhe mendimin më bishtnues. Bashkëbisedimi ynë e humbi të gjithë rëndesën e parashikuar. Pasternaku bënte pyetje rreth prindërve të mi. E megjithëse i kishte parë ata shumë pak herë, ai i kujtonte të gjitha gjërat, madje deri në shijet e tyre më të veçanta. Ai më kujtoi me një saktësi të habitshme disa nga poezitë e babait tim, të cilat i pëlqente shumë. Donte të dinte shumë rreth shkrimtarëve të cilët njihte: Rusët në Paris dhe bashkë me ta edhe francezët dhe Amerikanët. Letërsia amerikane dukej se i interesonte në mënyrën më të veçantë, megjithëse nga ajo dukej se njihte thjesht emrat më kryesorë. Shpejt kuptova se ishte shumë e vështirë ta bëjë atë të fliste për veten, qëllimi të cilën doja të realizoja në të vërtetë, pas gjithë këtyre gjërave.
Ndërsa po ecnim ende në shkëlqimin e diellit, i tregova Pastërnakut se çfarë interesi dhe admirimi kishte ngjallur Doktor Zhivago në Perëndim dhe veçanërisht në Shtetet e Bashkuara, përkundrejt faktit se në opinionin tim personal dhe të tjerëve, përkthimi në anglisht nuk i shkonte shumë librit të tij.
“Po”, tha ai “Jam në dijeni të këtij interesi dhe jam jashtëzakonisht i gëzuar dhe krenar për të. Kam marrë jashtëzakonisht shumë letra, e të gjithë ato më kërkonin t’u përgjigjesha, por atëherë ishte e detyrueshme të mbaje lidhjet përtej kufijve. Ndërsa për përkthyesit e ‘Doktor Zhivagos’, nuk mund t’i fajësoj kaq shumë. Nuk është gabimi i tyre. Ata kanë përdorur, ashtu si bëjnë kudo përkthyesit, të cilët mundohen të riprodhojnë në mënyrë fjalë-për-fjalë sesa të përgjigjen për tonin e veprës, bash nga ajo që thuhet-dhe natyrisht ky është edhe toni i vërtetë i çështjeve. Aktualisht, lloji i vetëm i interesit tim mbetet ai klasik. Ka dhe punë të ndryshueshme në një vepër. Për aq sa ka të bëjë sot çështja me shkrimin modern, rrallë më duket se shpërblehet përkthimi, megjithëse mund të jetë më i lehtë. Ju po më thoni se jeni piktore. Mirë, përkthimi është pak a shumë si të kopjosh një pikturë. Imagjinoni veten të jeni duke kopjuar Malevich; nuk do ishte e mërzitshme? Dhe kjo është në mënyrë preçise se çfarë duhet të them me surrealistin e mirënjohur çek Nezval. Ai nuk është në të vërtetë i keq, por të gjithë këto shkrime të shekullit të njëzetë janë vjetruar tani shumë. Ky përkthim, që i kam premtuar ta mbarojë dhe korrespondenca, po merr shumë e më shumë çaste nga koha ime”.

VIJON në numrin e ardhshëm

Përktheu nga origjinali
Ben Andoni


Shfaq Komentet (0)

Shkruaj nje koment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

* *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.