Enver Kushi – E shtuna pas disa orësh do t’ia linte vendin të dielës së fundit të muajit mars. Të gjithë televizionet që në lajmet e para të mëngjesit, vazhdonin të jepnin të njejtin njoftim: Duke filluar nga ora 02 e së dielës, akrepat e orës shkonin gjashtëdhjetë minuta para. Më pas, njoftimi shoqërohej me komentin se kur ishte vendosur për ndryshimin e orës, pasojat që kishte ky ndryshim veçanërisht në shëndetin mendor të njerëzve, si dhe debatet e fundit në Parlamentin Europian për këtë problem.
Kisha vite që e prisja me ankth këtë natë ndryshimore, duke mos fjetur deri në orën 02 e pasi lëvizja përpara akrepat e orës së murit në kuzhinë, dhomën e gjumit, koridor, banjo, dilja në shkallët e pallatit e pasi ngjitesha në karrike, lëvizja edhe akrepat e orës së katit të tretë. Në katin e katërt ora prej gati dy vitesh nuk punonte, ndërsa në katin e pestë nuk kishte orë. Pastaj ndizja të gjitha dritat e shtëpisë, sikur të kishin ardhur miq të papritur dhe prisja jo pa ankth të binte zilja e telefonit. Mbaj mend se një vit më parë, vetëm një minutë pasi ” mori pushtetin” ora e re, ra zilja e telefonit. E ngrita menjëherë receptorin dhe pa pritur akoma alon time, dëgjova zërin e alarmuar të një zonje :”Doktor! Doktor! Po më vdes qeni…I ka hipur një temperaturë e papritur dhe është shtrirë si i vdekur… Të lutem doktor… A mund të vini për ta parë vogëlushin tim, zemrën time që po rënkon ? ” Zonja fliste e fliste pa pushim dhe e alarmuar për gjendjen e qenit të saj, se shtëpinë e kishte te pallatet e reja, ku ngjitesh te ” Komuna e Parisit “, në katin e fundit e se do më duhej të ngjitesha në këmbë, për arsye të defektit të ashensorit… O zot, thashë me vete. Ç’është kjo telefonatë dhe ky zë kaq i alarmuar. Dhe pasi ajo pushoi vetëm pak çaste, i thashë se nuk isha doktor për qentë, se ndoshta ka ngatërruar numrin e telefonit, se punoja si specialist i Trashigimisë Kulturore në Ministrinë e Kulturës. Pas këtyre fjalëve, e ula receptorin e telefonit dhe pasi fika të gjitha dritat, shkova në kuzhinë dhe piva një gotë të madhe me ujë …Pastaj ra prap zilja, por nuk e ngrita receptorin. Me siguri ishte zonja që kishte të sëmurë qenin ose ndoshta ndonjë tjetër… Hapa televizorin…Në orën tre e tre minuta, me të renë, 150 km në veri të Tiranës, ishin ndjerë lëkundje të forta tërmeti dhe nuk kishte të dhëna për dëmemateriale apo viktima në njerëz… Lajmin e lexoi një spikere e njohur dhe në të folurën e saj, ndihej ankth dhe alarm i çuditshëm. E njejta spikere pas pesë minutash, me të njëjtën të folur, por edhe me të shpejtë, njoftoi se mbi qiellin e Romës, një avion i linjës Romë-Paris, ishte zhdukur nga radarët. Ra prap zilja e telefonit, që e ngrita pas disa ngurimesh… Ishte zëri i një zotërie, që më pyeti nëse kishte vend në morgun e Tiranës.
Këto ndodhën në ndërrimorën e vitit të shkuar dhe nuk dua të kujtoj të njejtat ndodhi në Tiranë, rrethe apo në botë, para ose pas këtij ndryshimi…
Nuk e di se çdo të ndodhë këtë vit, mendova e teksa po ndiqja lajmet në televizor, ra zilja e telefonit dhe më pas edhe ajo e celularit. Vetëm zile ranë. Pashë numrin në thirrjet e papërgjigjura. Ishte i prof. Stefan D. I njohur në fushën e studimeve minerare, veçanërisht të bakrit. E kisha njohur që para viteve ’90, kur punoja si gazetar dhe kisha shkruar e botuar një portret në gazetën ” Drita “. Më vonë shkrova edhe një tregim të gjatë për jetën e profesorit, largimin e gruas së tij Ana S., ruses së bukur bashkë me dy vajzat, ngjarje shumë e dhimbshme, që profesori e kishte përjetuar aq keq, saqë ishte shtruar disa muaj në Spitalin Neoropsikiatrik të Tiranës e që kishte lënë pasoja në shëndetin mendor të tij. Megjithatë profesori çdo ditë, veçanërisht mëngjeseve, shëtiste në Parkun e Madh të Tiranës, pastaj ulej në sallën shkencore të Bibliotekës Kombëtare dhe shkruante ose lexonte e më pas mbyllej i vetëm në shtëpi i rrethuar me libra të shumtë dhe dhjetëra fotografi të rinisë e veçmas me gruan e bukur ruse, vajzat… Zakonisht e merrja më shumë unë në telefon sesa ai, sepse, siç më thonte, nuk donte të shqetësonte njeri. Kohët e fundit ishte bërë më i heshtur. Fliste më rrallë dhe kur uleshim te kafe “Flora” më shumë flisja unë sesa ai. Vështrimi i ishte bërë më i përhumbur. Vështronte e vështronte në një pikë të murit të lokalit, sikur kishte zbuluar diçka apo fliste në heshtje me shpirtin e gruas ruse Ana S.
…E mora menjëherë në telefon, duke e pyetur a ishte mirë dhe nëse duhej të lajmëroja urgjencën. Ai tha se e ndjente veten mirë, por m’u lut që të shkoja ta takoja patjetër e se më priste atje ku nis rruga “Kont Urani”. Do të vij menjëherë, i thashë, duke ju lutur që të më priste më mirë në shtëpi ose poshtë shkallëve të pallatit, ku banonte…Ai nguli këmbë që do më priste atje ku më tha, se tani po zbriste shkallët… Si të doni profesor, thashë. Jashtë fryn erë e fortë. Ka vite që në Tiranë nuk ka fryrë erë kaq e fortë, thashë duke mbyllur telefonin. U vesha menjëherë, pa harruar xhakoventën dhe çadrën, ndonëse jashtë frynte vetëm erë e fortë e nuk binte shi. Pashë orën. Donte edhe tri orë që akrepat të shtyheshin përpara. Jashtë era, që vinte nga Veriu, ishte aq e fortë, saqë dëgjoheshin kur binin antenat e televizorëve nëpër taracat e pallateve të rrugës së Kavajës ose vazo lulesh nëpër trotuare. Për t’u mbrojtur dola në mesin e Rrugës, ku kurorat e kumbullave të kuqe, putheshin të përmallura me njera-tjetrën…I rashë prap numrit të telefonit të profesorit. Nuk u përgjigj… Kalova me vrap rrugën e Kavajës. Rrugica që të nxirte në rrugën ” Kont Urani” ishte pa drita. Ish godina e Institutit të Kulturës Popullore, dukej më e vetmuar dhe e braktisur në errësirën që e rrethonte dhe erërat e forta, që futeshin nëpër grilat e shqyera të dritareve… Nga bodrumet e saj, ku dikur ishte arkivi i këtij Instituti, m’u duk sikur vinin zëra rapsodësh, vaje dhe ca tinguj të trishtuar violinash apo melodi të vjetra, ndoshta të sazeve të Leskovikut. Muri rrethues i ish shtëpisë publike të Tiranës në kohën e mbretit Zog, ishte gati të rrëzohej, prandaj dola në mesin e rrugës… Pashë orën… Pas njëqind e dyzet minutash, akrepat e orës do të shkonin gjashtëdhjetë minuta përpara. Edhe pas njëqind e dyzetë minutash…Jo.Jo. Edhe pas njëqind e tridhjet e nëntë minutash, thashë gati me zë, kur pashë profesorin në trotuarin, ku nis rruga ” Kont Urani “… E përqafova dhe i thashë se mund të më kishte pritur poshtë pallatit, se kjo erë e paparë që po frynte, veçanërisht në këtë orë pragmesnate, për moshën e tij … Ai më dëgjonte me vëmendje, ndërsa në dorën e djathtë mbante kasketën e bardhë. Vura re që pardesynë e vjetër e kishte kopsitur keq, saqë ana e majtë i varej më poshtë se ajo e djathta dhe shalli gati-gati po i binte… I thashë se mund të uleshim në një lokal, por ai tha se ishte vonë e se frynte shumë erë.
– Mbështetu tek unë, – i thashë teksa kapërcyem Rrugën e Durrësit.
– Faleminderit, – tha- Të kërkoj falje që të nxora në këtë orë, – shtoi pas pak duke ecur me hapat e vegjël.
– Kur më telefonuat mendova se mos ishit sëmurë. – i thashë, teksa po afroheshim shkallës së pallatit ku banonte profesori.
Drita e zbehtë, që vinte nga një shtyllë pak më tutje, binte në hyrjen e pallatit , ku dukej motorpompa e ujit dhe një grumbull letrash dhe qesesh plastike, që era e fortë i ngrinte dhe i ulte, duke i përzier, si në një valle absurde.
– Ngjitem vetë lart, – tha profesori duke nxjerrë nga xhepi i brendshëm një zarf të vjetër, palosur në mes. – Merre, – tha duke ma zgjatur me duart që i dridheshin.
E mora zarfin, që ishte i mbyllur mirë. Me siguri ka shkruar ndonjë studim shkencor, mendova. Ai më kishte folur se kishte kohë që merrej me një studim për bakrin dhe riaktivizimin e burimeve minerare dhe industrisë përpunuese në kushtet e ekonomisë së tregut. Ndoshta kërkonte që të merresha unë me korrektimin letrar të studimit. Ju luta edhe një herë që ta shoqëroja deri në katin e tretë, ku kishte hyrjen, por duke më dhënë dorën, kërkoi prap të falur që më kishte nxjerrë në këtë orë të vonë nga shtëpia, veçanërisht në këtë natë me erë të fortë e kur ndërrohej edhe ora… Natën e mirë, tha… Qëndrova derisa ai ngjiti shkallët e katit të parë, pastaj ato të katit të dytë dhe kur u sigurova që u ngjit në katin e tretë, u largova thuajse me vrap dhe kur po i afrohesha kryqëzimit të 21 dhjetorit, pashë orën… Kishin mbetur gjashtëdhjetë e pesë minuta nga ndërrimora. Frynte e njejta erë, ndoshta më e fortë dhe rrugët ishin të zbrazura. Ngjita me vrap shkallët e pallatit tim, hap me nxitim derën dhe sapo hyra në shtëpi, ndeza të gjitha dritat e dhomave…U hodha një vështrim të shpejtë të gjitha orave edhe atyre të murit, edhe të tavolinave. Punonin në qetësinë e tyre, pa e ditur që pas pak akrepat do të shkonin gjashtëdhjetë minuta përpara… Zarfin që më dha profesori e lashë të pahapur mbi komonë e dhomës së gjumit dhe u ula në kolltukun tim përballë ekranit të televizorit… Jashtë era ulërinte, ndërsa në titrat e ekranit të televizorit shkruhej për erërat e forta që kishin përfshirë bregdetin shqiptar, qytetin e Shkodrës, Lezhës dhe Shqipërinë Qendrore… Edhe pak minuta kishin mbetur për ndërrimorën. Njëqind e tetëdhjetë sekonda… Nëntëdhjetë… Shtatëdhjetë e pesë… Gjashtëdhjetë e tre… Pesëdhjetë… Dyzetë…Tridhjetë… Dhjetë sekonda… Erërat e forta përmbysin tri maune të mëdha…Kjo ka ndodhur në afërsi të urës së lumit të Matit. Shkatërrohen të gjitha serat në Sukth dhe Shijak… Ora një e pesëdhjetë e nëntë. U ngrita dhe mora orën e murit të kuzhinës. Fare e thjeshtë. Lëviza akrepat para dhe ora shkoi atje ku duhej. Të njejtën gjë e bëra edhe me orët e tjera të murit… Dola në ballkon. Në pallatin përballë të gjitha dritat ishin të fikura, ndërsa era gati-gati po i shkulte rrapet në të dy anët e rrugës… E megjithatë qielli i natës mbi Tiranë ishte i njejtë, ndonëse ora kishte lëvizur përpara. Edhe hëna e plotë e njejtë ishte. Edhe yjet e largëta… Edhe pallatet … Edhe… U dëgjua zilja e telefonit në dhomën e gjumit. O zot, thashë me vete. Si vitin që shkoi. Ishte e njejta zile, që binte si në ca kohëra të tjera… Nuk e ngrita receptorin e telefonit… Pastaj zilja e telefonit nuk ra më…Mora celularin në dorë dhe që nga aparati gri, dëgjova zilen e fortë. Me duart që më dridheshin e afrova tek veshi. Zëri që dëgjova në celular m’u duk sikur vinte përmes erërave të forta të pasndërrimorës. Ishte një nga miqtë e profesorit, që e njihja edhe unë. Po fle, tha ai me zërin sikur vinte nga një kohë tjetër…I thashë se isha zgjuar e se para një ore a pak më shumë isha me profesorin, se…Profesori ndërroi jetë, tha ai. Në orën tre e pesë minuta me orën e re, ai ndërroi jetë… Dhe pa pritur reagimin tim, më tha që të hapja zarfin që më kishte dhënë profesori, e pasi të shihja se ç’kishte në të, të vija në shtëpinë e të ndjerit … Kaq tha miku i profesorit, me të njejtin zë monoton, që vinte nga koha e ndërrimorës. Fjalët e tij m’u dukën si fjalë ëndrre. Profesori kishte ndërrua jetë në orën tre e pesë minuta të orës së re, përsërisja si në jerm fjalët e mikut të profesorit, pasi mora zarfin dhe e hapa… Nuk po u besoja syva. Të palosura me shumë kujdes dhe me shkrim dore, ishin dhjetë lajmërime vdekje. Më ra në sy një fotografi e bukur e profesorit, ndoshta dalë në moshë të mesme dhe fjalët : ” Me hidhërim të thellë, njoftojmë vdekjen e Stefan D.” Më poshtë ora e varrimit dhe vendi i varrimit: në një qytet të vogël në Veri, ku ai kishte kaluar vitet më të shumta të jetës si inxhinier. Ra prap zilja e telefonit. Ishte miku i tij, i cili më tha se po më priste e më porositi që njoftimet e vdekjes së profesorit t’i vija te poliklinika e 21 dhjetorit e më pas te muri i ish Radio-Tiranës, rruga ” Kont Urani”, në hyrjen e pallatit të profesorit, Bibliotekën Kombëtare dhe Ministrinë e Industrisë…
Dola jashtë. Era kishte pushuar… Kumbullat e Rrugës së Kavajës dukeshin sikur flinin, ndërsa kupa e qiellit të Tiranës, ishte pa hënën e plotë dhe yje. Profesori nuk ishte më… Ecja me njoftimet e vdekjes, shkruar bukur nga profesori e më dukej sikur mbaja në duar, në kohën e ndërrimorës, fisnikërinë, vetminë dhe dhimbjet e heshtura të një jete, që u shua qetësisht në orën e re tre e pesë minuta…
Tiranë, fundmars 2019