Nga Anastas Kostandini – Pothuajse çdo muaj Maks Velo udheton drejt Korçës , vendorigjina e familjes se tij . Është njëherësh qyteti ku u rrit dhe kaloi adoleshencën dhe fitoi shumëçka . Ky ritual destinacioni , ne moshën e tij ka arsye të shumta shoqërore , kulturore , miqësore , shpirtërore etj . Gjithsesi , kjo trajektore është sa e kuptueshme aq dhe një inerci dhe nevoje inkoshience . Ajo duket si pike referimi kulturor . Rajoni i Korçës përbehet prej një numër fshatrash interesantë , gjithmonë brenda gamës ngjyrore shqiptare .
Korça përmes piktorit Mio duket që ka provokuar fillesat e artistit të ardhshem . Ndoshta ndryshe nga të tjera vise , rajoni korçar është portë hyrëse dhe dalese brenda një Ballkani ku përziehen natyrshëm ngjyrat e forta të kulturave dhe nënkulturat me minoritetet .
Ne ketë mozaik , bie në sy arti popullor me të cilën është organizuar jeta e qyteteve dhe fshatrave dhe ne rrafshin urban . Dhe trashëgimitë ikonografike që në këtë zonë janë të shumta , përbëjnë një veçori të rrallë. Ato e mistifikojnë realitetin e pasur të këtyre aneve. Qytete dhe fshatra dikur të lulëzuara , papritmas humbasin ne terrin e viteve.
Maksi shkon dhe ne fshatin Dardhe , fshat i mirënjohur si fshat-qytet , plot sqime dhe histori , aq sa do e kish zili dhe një qytet i madh . Ne të , jetojnë bashke ende qytetaria me primitivitetin, komunikimi me botën e vogël që të kujton eremitët .
Maksit i pëlqen të ndaloje buze liqenit të qytetit tim për të me takuar si të njohur të vjetër. Çdo takim me një njëri aq të veçantë sa ai do të që ngjarje për këdo . Për mua është vërtetë privilegj të bisedoj me të për çdo teme . Ai nuk njeh limit dhe kufizim ne biseda dhe shprehje . Nuk ka tabu dhe paramendim . Kurioz i madh ndaj të gjitha dimensioneve dhe eksperiencave . Vetë formimi i tij është një raport solid mes të qënit artist dhe rob i se vërtetave të sakta . Ajo që sundon ato caste relaksi e pushimi nga rruga a gjatë është tema e artit kombëtar dhe botëror . Me mua parapëlqen të debatoje për pikturën dhe grafiken , vizatimin dhe skulpturën . Ato përbejnë pasionet me sensitive me reagimet me të paparashikuara teksa flet me nerv . Ai vazhdon të jetë ne sytë e mi ish profesori i perspektives . Ne vitin e pare të Institutit të Arteve , ai na ka mësuar atë lende . Gjithmone përfaqësonte diçka të fortë ne pamjen dhe menyren si fliste dhe shikonte . Ishte atipik dhe simpatik. E lidhja me arkitekturen dhe ndertimin . Vellai im ishte si ai inxhinier . Nuk besoj se është pandehme ajo që , perspektiven e personifikonte ky njëri , ndoshta me atë ekuilibrin e paarritshëm prej meje: artistin dhe inxhinjerin . Arti si inxhinjeri dhe e kunderta me duken dhe sot tepër bashkëkohore . Prej tij me dilnin parasysh pikturat e Lezherit me konstruksionet metalike futuristë ne qiellin blu . Konstruksioni si ndjenjë lirie dhe ëndërrimi. Takim pas takimi me ka rrëfyer një pjese të madhe të pikturave që realizonte fill sapo zgjohej . Keshtu me shpjegonte kohen e krijimit. Mirëpriste komentet e mia të cilat buronin fill sapo shikoja fotot e puneve. Krijova kohe pas kohe një përfytyrim mbi to . Dukshem me pelqente koloristika e tyre e shfrenuar që shoqërohej me buzëqeshjen e Maksit sa here vezhgoja tablotë . Cikli karakterizohej nga fizionomia e pangatërrueshme e stilit të fortë. Stili i njohur tashme prej publikut të gjere, kish të tjera dimensione . Dukej fort e unifikuar pavarësisht prej temave mjaft të pasura dhe të ndryshme . Ajo që potenconte fizionominë ishte padyshim elementi ngjyre e cila përcaktonte të veçantën , ndoshta dhe përmbi fuqinë shprehëse të formave për të cilat Maksi ish i njohur . Pra duket që rivaliteti mes piktorit dhe skulptorit brenda vetë Maksit , është ne favor të piktures . Ndersa vizatimi nen të cilin jetojnë format dhe ngjyrat , shfaqet shoqërueshëm nën dominancën koloristike.
Pra , ekspozita ne fjale është e lidhur se pari me ngjyren e cila është dhe kuptimi i imazheve njëheresh dhe bartësja e të gjitha iluzioneve mire të orientuara nga krijuesi .
Me sa duket , Maksi afirmon si mesazh identiteti – pikturen , një pikture që shfuqizon materjen , strukturat , dritën fizike apo hije-dritën për ti gjetur ato indirekt mes ngjyrave .
” Gjeja e vetme që duhet pasur parasysh – thotë Zhorzh Brak – , është marrëdhënia e artistit me realitetin . Tabloja lind nga relata që ka me një motiv të caktuar dhe ndonjëherë ndodh që tabloja t’i ngjasoje me shume motivit se sa artistit . Për mendimin tim , gjerat marrin vlerat e tyre vetëm kur kane të bejne me mua “. Kjo thenie përshëndet sagen pikturale të Maksit . Vetë titujt e pikturave misherojne artistikisht vetë artistin qoftë me simboliken ashtu dhe art-ndërtimin .
U gezova fort për tablotë e tij të reja që u ekspozuan tek galeria FAB . Dallova një Maks plot shkëlqim dhe shpërthim . Ndonëse formatet ishin jo të mëdha , habija është e madhe . Titulli alegorik – “ Fshati primitiv ndriçohet nga meteorët” , me tingëlloi si : Shqipëria ndriçohet prej ngjyrave të Maksit . Dhe vet fjalët e titullit janë transformuar ne ngjyra . E besoj që kjo nuk është rastësi . Ai është mjeshtër i fjales por mbi të duket se preferon fuqinë e ngjyrës . Të gjitha eksperiencat që zotëron i janë dorëzuar ngjyrave të tij . Titulli gjithashtu le të kuptosh destinacionin ku me ne fund piktori ka mbërritur . Ndriçimi përmes ngjyrave është një apoteozë. Prandaj miku im dukej aq i shqetësuar ne prag të ekspozitës. Nder tablotë e fundit të Maksit shpallet një interpretim nga një kendveshtrim i kundërt me artin e realizmit socialist , madje duke e sfiduar atë.
Piktori u shpreh se tablotë e fundit janë produkt i fantazisë dhe improvizimit . Fantazia është forca shpirtërore që lind figurat prej gjerave që nuk ekzistojnë. Arti i tij nuk buron prej botës se natyrës po prej përfytyrimeve . Ai ka zhvilluar marrëdhënien me vetveten . Maksi është rast i veçantë brenda artit Shqiptar të akademizuar dhe dogmatizuar si prej politikes ashtu dhe ideologjisë . Ndryshe prej shumicës , ai ndoqi tjetër rruge vetformimi dhe deshirontë tjetër destinacion . Besonte të arti i lire dhe bashkëkohor për të cilën u persekutua . “Kurajua dhe forca për të krijuar – thotë Leonardo da Vinçi – lind përmes shtrëngatës dhe vdes prej lirise “. Por , mjeshtëri Velo nuk di të abuzoje me lirine dhe me ekspozitën e tij të fundit i thur lavde asaj. Fshati primitiv të FAB u shfaq si një sipar teatri , plot aktore , ngjyra , forma dhe fondale të dramave njerëzore .
Piktura e Velos ngjet me një orkestrim muzikor dhe frymezohet prej saj . Personazhet ne episodet kryesore të kujtojnë baletin modern ku gjithçka leviz harmonishem . Tabloja “ biseda e papërfunduar “ dhe “ zemërimi i butë “ të mahnitin me spontanitetin dhe shijen e lartë .
Cilësi tjetër e ciklit primitiv është koncepsioni i pastër monumental , thjesht se piktori është i prirur ndaj kësaj gjeje që ne zanafille . Tabloja virtuoze – “ Nata e Shen – Bartolemeut “ është ideale për tu realizuar ne tekniken murale të mozaikut ne eksterier . Vërtet e shoh qartë ketë transferim ne tjetër material . Miro , Chagall , Leger , etj na kane treguar suksesin e ketij arti . Tradita murale duket është shuar tek ne . Imazhet e Velos duhet të aplikohen . Ato e meritojne . Pengese është vetëm ligesia dhe paragjykimi .
Ne figurat që lëvrijne balle njëra-tjetrës dhe që të kujtojnë kompleksitetin e marrëdhenieve njerëzore dhe nen ritmin e dansit kozmik të pikturës – “ Zogu i artë “ na dhurohet plot talent një bukuri e pashembullt e nderthurjes se ngjyrave me volumet delikatë . Lëvizjet e qënieve humane ne hapesirën e ultramarines dhe menyra si ndriçohen ato , paraqesin pa medyshje nivelin e lavderuar të mjeshtërisë së Velos . Gjithashtu një si kjo vepër mund të ridimensionohet me sukses në tekniken e vitrazhit të sotëm dhe me siguri do ngrohe sallat e ftohta të burokracise .
Tjetër tipar që shoh ne tablotë e fundit por jo vetëm ne to , është mënyra stilizuese e formave , ngjyrave dhe vetë kuadrimit të motivit . Dhe pavarësisht kësaj , bazat e ndërtimit të tablove nuk prishen . Nevoja e autorit për reduktim dhe thjeshtëzim të formave vjen prej prirjes modernistë drejt një forme puro . Ai synon formen e pastër dhe për ketë , përdor ngjyren , ashtu si bënin L’ Corbusier apo Ozenfant . Kjo verehet të tabloja – “parade mode “, një shpërthim i spontanitetit dhe muzikes ritmike .
Tani piktura e Velos është e çliruar nga shpjegimet e tepërta . Ajo është bere me e filtruar , përparesi kane raportet ngjyrore . Ato vetëshpjegojnë simbolikat e shumta dhe krijojne iluzione. Përplasja e ngjyrave komplementare në teknikën e akrilikut mbi letër shpesh i provokon dëfrimet . Të gjitha format dhe raportet kromatike jane të animuara dhe gjallojne sipas programit dramaturgjik.
Dhe dekorativiteti është tipar dallues . Shpesh imazhi është i rrafshët , për pasoje me primitiv dhe i ngathet ne ngurtësimet e formës. “Mosmarrëveshja “ , “ Byroja politike “ , të kujtonin kaligrafinë ose dhe grup skulpturat moderne me tentacionet dhe gjestet agresive . Ngjyra ne to është me flagrantë . Brenda një ngjyre ka shume kalime . Velo përdor shume teknikë që shpesh nuk kuptohen si janë realizuar .
Pikturat të çojnë në thellësitë e jetës . Format organike apo sende arkeologjike, rizgjohen dhe duan të jetojnë, në paqe apo konflikt, të kërcejnë apo flasin ne një jetë të re .Shpesh flas me prof. Velon për ato që ne shohim , ne galeritë dhe galeritë Parisiane . Ai shkon shpesh atje . Vizitat ne muze janë rituale dhe seanca purifikimi dhe verifikimi . Tepër kurioz për të ditur dhe prekur direkt , ato që i janë ndaluar i bën të tijat duke i vizatuar direkt si një student . Një seri skulpturash bashkëkohore nëpër parqet , detaje pikturash dhe zbulime ne muze ende të pa njohura për të . Udhëtimet pikturale Parisiane , me pastele dhe bllok vizatimi janë tash të publikuara prej tij ne dy libra artisti . Me përpara ai nuk mund të shihte “Fshatin primitiv “ prej sallave të Louvrit por , sot dhe prej vitesh e ka ketë pike veshtrimi që i jep mundësinë të ridimensionojë gjithçka që përjeton .
Një episod që qëndron bukur krahas ciklit të fundit janë dhe disa nudo . Ndër to spikat studio nga ku piktori dhe modeli i femrës nudo që pozon mbi divanin intim të dhomës së ngushtë të artistit . Interieri , në tre faqet e dhomës mbyllet me piktura . Poshtë mbi qilim ri një qen i vogël me shikim të gjalle . Shapkat poshtë divanit të kujtojnë detajet e pikturave të Gogenit , Manet , Matisit etj . Cepi i tablosë në krahun e djathtë krijon një trekëndesh që thyen qetësinë dhe ekuilibrin paqësor të skenes . Poshtë diagonales se telajos një vazo penelash zbukuron strehen ku pikturohet . Vetë piktori me fytyrën e tij flet shume për” fshatin primitiv” rregullimi i formave dhe ngjyrave të kujton Matisin . Gjithçka është paqësore . Maksi e gjen ne pikture atë që jeta nuk ja ofroi për njëmijë arsye dhe ajo që ka kërkuar nuk është me shume se kaq .