Një përparësi kryesore e përfaqësuesit special do të jetë rigjallërimi i negociatave midis Serbisë dhe Kosovës. Një vëmendje e madhe dhe kritike i është drejtuar pyetjes nëse kjo do të përfshijë një shkëmbim të territorit me të gjitha pasojat e tij të synuara dhe të paqëllimta
SHBA-të kohët e fundit kanë emëruar një përfaqësues special në Ballkanin Perëndimor, Matthew Palmer. Cilado qoftë arsyeja zyrtare për këtë, emërimi i të dërguarit është një njohje që Ballkani në përgjithësi garanton vëmendje më të përqendruar nga ana e Shteteve të Bashkuara. Ndërsa pjesa e Europës, Ballkani është gjithashtu një udhëkryq i rëndësishëm politik, ekonomik, kulturor dhe institucional, midis Europës Perëndimore dhe Lindore, dhe Lindjes së Mesme. Ishte koha që këtij dallimi t’i jepet vëmendja që meriton në Uashington. Emërimi i Palmerit gjithashtu paraqet një mundësi që SHBA-të të rindërtojnë partneritetin e tyre të prishur me Bashkimin Europian në rajon. Vëzhguesit kanë theksuar se Europa dhe SHBA-të ndërsa ndajnë të njëjtat vlera thelbësore, kanë qasje shumë të ndryshme politikash për rajonin. Shtetet e Bashkuara, siç thekson Florian Bieber, kanë tendencë të përqendrohen në çështjet e sigurisë, ndërsa BE-ja drejton vëmendjen e saj në çështjet e zgjerimit të BE-së, transformimit ekonomik dhe në emigrim.
Nuk është e mjaftueshme që të dyja palët të kuptojnë këto ndryshime në qasje; ata duhet të kryejnë politika që janë më shumë sinkronizuese në terren. Për BE-në, kjo nënkupton zhvillimin e një plani të ri për Ballkanin Perëndimor, që ka më pak lidhje me zgjerimin dhe më shumë rreth projekteve dhe programeve që adresojnë problemet themelore të menjëhershme që përfshijnë strukturat rajonale, ligjet dhe institucionet që kanë çuar në kapjen e shtetit, mosfunksionimin dhe paqëndrueshmërinë. Kjo kërkon një “perspektivë” të re, që thekson zgjidhje më të forta të orientuara në vend, jo domosdoshmërish ato që synojnë përfundimin e të cilave të bëjnë jetën më të lehtë për BE-në. Në mënyrë të ngjashme, politika amerikane ndaj rajonit duhet të bazohet në më shumë sesa të inkurajojë integrimin e shteteve të Ballkanit në institucionet Euro-Atlantike ose përgjigjen ndaj interesave të sigurisë të Uashingtonit. Për këtë qëllim, SHBA-të duhet të rigjallërojnë angazhimin e tyre të së kaluarës për të ndihmuar shtetet në rajon për të ndërtuar dhe mbështetur institucione të shëndosha, që u përgjigjen së pari nevojave të qytetarëve të tyre, krahas interesave të veta të sigurisë së Amerikës.
Promovimi i sundimit të ligjit, institucionet demokratike dhe rritja ekonomike nuk kanë nevojë të lidhen në mënyrë të pamëshirshme me “institucionet Euro-Atlantike” për të pasur vlerën e tyre si objektiva të politikës rajonale. Përfaqësuesi i ri special gjithashtu duhet të kërkojë, përsëri duke punuar me BE, për të rivendosur marrëdhëniet e punës me Rusinë, Kinën dhe Turqinë në rajon. Ballkani nuk duhet të jetë një fushë loje toksike për konkurrencën ndërshtetërore midis fuqive globale dhe rajonale. Kjo nuk do të thotë të injorosh përpjekjet malinje të Moskës dhe të tjerëve për të penguar integrimin në BE-NATO ose minuar demokracinë dhe një media të lirë dhe të pavarur. Përkundrazi, ajo përkthehet në rizbulimin e terrenit të përbashkët për bashkëpunim, për interesa të përbashkëta. Asgjë nuk mund të jetë më e përshtatshme nga një këndvështrim historik afatgjatë deri në misionin e një të dërguari special për Ballkanin. I dërguari i ri është i pozicionuar në mënyrë unike për të rindërtuar marrëdhëniet e besimit midis SHBA-ve dhe udhëheqësve lokalë politikë dhe civilë të shoqërisë civile.
Të paktën, emërimi hap derën për të shpërblyer sjellje të mira. Kjo bën thirrje për vizita të shpeshta në rajon, të përqendruara në zhvillimin e dialogut të qëndrueshëm për çështje kritike. Kjo është veçanërisht e rëndësishme, duke marrë parasysh faktin se SHBA-të do të zhvillojnë zgjedhje për më shumë se një vit, gjë që mund të çojë në një ndryshim në administratë. Me fjalë të tjera, Palmer është duke punuar potencialisht në një orë të shkurtër. Një përparësi kryesore e përfaqësuesit special do të jetë rigjallërimi i negociatave midis Serbisë dhe Kosovës. Një vëmendje e madhe dhe kritike i është drejtuar pyetjes nëse kjo do të përfshijë një shkëmbim të territorit me të gjitha pasojat e tij të synuara dhe të paqëllimta. Duhet të kemi në mendje se çdo shkëmbim i tillë ka të ngjarë të përfshijë referendum, legjislacion parlamentar dhe masa të tjera ligjore dhe legjislative nga të dyja shtetet, të gjitha këto përfshihen në kategorinë e proceseve të legjitimuara demokratike, përpara se të zbatohen të gjitha. Unë mbetem skeptik për meritat e një shkëmbimi të territorit, por gjithashtu pyes veten nëse është pak më shumë se një lojë e gabuar, me qëllim të arritjes së një objektivi më të mirë nëse jo dhe të zgjidhet në mënyrë perfekte – një përmirësim i përhershëm i marrëdhënieve midis dy fqinjëve thellë të lidhur.
Në lidhje me Bosnje-Hercegovinën
Është koha që të gjithë brenda dhe jashtë këtij vendi të shmangin shpërqendrimet e vazhdueshme, shpesh të rreme, të paraqitura nga liderët politikë për të mbrojtur fuqinë e tyre, duke shfrytëzuar strukturat etnike elektorale dhe të përfshira në marrëveshjen e paqes në Dejton të 1995. E fundit nga këto – dhe ka pasur shumë gjatë dy dekadave të fundit – është kriza e prodhuar artificialisht gjatë Programit Vjetor Kombëtar, i krijuar për të zhvilluar lidhje më të ngushta me NATO-n, për të cilat liderët serbë të Bosnjës kundërshtojnë. Nga ana e saj, Komuniteti Ndërkombëtar në Bosnjë ka tendencë të përfshihet në këto polemika shpërqendruese në dëm të objektivave të tij më të mëdhenj të politikës. Do të ishte më efikase të qëndroni të përqendruar në problemin thelbësor të mosfunksionimit politik të shkaktuar nga Kushtetuta e ndenjur e Dejtonit. Në një intervistë të fundit në gazetën boshnjake Oslobodenje, Palmer tha se Marrëveshja e Dejtonit “kurrë nuk ishte menduar si një kornizë fikse, por një kornizë në ndryshim… Unë jam më i prirur të evoluoj sesa të revolucionarizoj ndikimin e asaj marrëveshjeje”. Jam dakord. Në 2005-2006, partitë kryesore nga të tria grupet etnike në Bosnjë negociuan një evolucion të Dejtonit të quajtur “Paketa e Prillit”. Kjo do të kishte krijuar një qeveri parlamentare të udhëhequr nga Kryeministria, që kishte potencialin ta bënte shtetin më efektiv dhe funksional, por jo në kurriz të dy enteve, Federatës së Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Republikës Srpska. Ajo gjithashtu do t’i siguronte BE-së dhe NATO-s partnerin që u duhej për të ndihmuar në integrimin e Bosnjës më shumë në institucionet perëndimore. Ndryshimet e “Paketës së Prillit” në Kushtetutën e Dejtonit përfundimisht e zvogëluan shumicën e nevojshme të dy të tretave në parlamentin e shtetit, por ka ende një besim të përbashkët, por të qetë midis shumë boshnjakëve nga të gjitha anët, që meritat e paketës tejkaluan dobësitë e tij krahas keqardhjes se nuk kaloi.
Autori është profesor i Marrëdhënieve Klasike dhe Ndërkombëtare në Universitetin Tufts, Medford, Massachusetts.
